15 Marsi 2023 shënon 12 vjet nga fillimi i luftës civile në Siri, e cila ka destabilizuar rajonin, ka vrarë gjysmë milioni njerëz dhe ka zhvendosur miliona të tjerë. Duke shtuar fatkeqësinë në krye të fatkeqësisë, tërmetet e muajit të kaluar shkatërruan tokën tashmë të goditur nga regjimi i Bashar al-Assad
Dymbëdhjetë vjet më parë, protestuesit guxuan të dilnin në rrugët e Sirisë për të protestuar kundër qeverisë së vendit dhe presidentit të saj, Bashar al-Assad.
Protestat morën shpejt një natyrë revolucionare, duke kërkuar “rënien e regjimit”, por, pas një reagimi të dhunshëm nga qeveria, kryengritja u shndërrua në një luftë, duke zvarritur disa fuqi të jashtme, duke zhvendosur miliona dhe duke vrarë qindra mijëra.
Ekonomia e Sirisë është përkeqësuar, me 90 për qind të popullsisë që tani jeton nën kufirin e varfërisë, sipas Programit Botëror të Ushqimit.
Kombet e Bashkuara vlerësuan vitin e kaluar se më shumë se 306,000 civilë janë vrarë – rreth 1.5 për qind e popullsisë – që nga marsi 2011 në vend.
Observatori Sirian për të Drejtat e Njeriut, një monitorues i luftës me bazë në Mbretërinë e Bashkuar, vlerëson se numri total i të vdekurve është rreth 610,000.
Edhe para tërmeteve që shkatërruan Sirinë veriperëndimore në shkurt, OKB-ja kishte thënë se 14.6 milionë sirianë kishin nevojë për ndihmë humanitare, me 6.9 milionë njerëz të zhvendosur brenda vendit dhe më shumë se 5.4 milionë refugjatë sirianë që jetojnë në vendet fqinje. Qindra mijëra kërkuan azil edhe në Gjermani dhe pjesë të tjera të Bashkimit Evropian, si dhe më tej.
Konflikti në vend është ngrirë kryesisht, megjithëse luftimet vazhdojnë me ndërprerje, veçanërisht në veriperëndim.
Këtu është një përmbledhje nga Al Jazeera se si u zhvillua lufta, si ka ndryshuar kontrolli territorial dhe cilët janë lojtarët tani.
Si filloi
Më 15 mars 2011, trazira të mëdha shpërthyen nëpër rrugët e Deraa, Damaskut dhe Aleppos, me protestues që kërkonin reforma demokratike dhe lirimin e të burgosurve politikë.
Protestat u shkaktuan nga arrestimi dhe torturimi i një grupi djemsh adoleshentë disa ditë më parë në qytetin e Deraa mbi grafitet që denonconin al-Assad.
Pasoi një goditje dhe shtypje e dhunshme nga qeveria. Në korrik 2011, të larguarit nga ushtria njoftuan formimin e Ushtrisë së Lirë Siriane, një grup rebel që synon të rrëzojë qeverinë, duke e kthyer revoltën në një luftë civile.
Protestat vazhduan në vitin 2012 dhe deri në vitin 2013 grupe të ndryshme rebele u shfaqën në të gjithë vendin. Më vonë atë vit, ISIL (ISIS) u shfaq në Sirinë veriore dhe lindore pasi pushtoi një pjesë të madhe të Irakut.
Një sërë aktorësh janë të mbyllur në një luftë për pushtet në Siri.
Qeveria siriane
Bashar al-Assad trashëgoi sundimin e tij të Sirisë në vitin 2000, duke marrë pushtetin nga babai i tij Hafez al-Assad, i cili kishte qenë në pushtet që nga viti 1971.
Ai e ka drejtuar vendin me grusht të hekurt dhe ka një histori goditjesh ndaj disidentëve, duke përdorur armë kimike kundër popullit të tij dhe duke burgosur e torturuar mijëra.
Ushtria e Lirë Siriane (FSA)/Ushtria Kombëtare Siriane
FSA është një konglomerat i lirë i brigadave të armatosura i formuar në vitin 2011 nga dezertorë nga ushtria siriane dhe civilë të mbështetur nga Turqia dhe disa vende të Gjirit.
Që nga Beteja e Alepos në dhjetor 2016, FSA ka mbetur nën kontrollin e zonave të kufizuara të Idlibit në Sirinë veriperëndimore.
Haj’at Tahrir al-Sham (HTS)
HTS ishte më parë Jabhat Fatah al-Sham dhe Jabhat al-Nusra.
Jabhat al-Nusra u formua në Siri në vitin 2011 si një degë e Al-Kaedës brenda opozitës ndaj qeverisë al-Assad.
Deri në janar 2017, Jabhat Fatah al-Sham u riemërua kur u bashkua me disa grupe të tjera për t’u bashkuar nën flamurin e Hay’at Tahrir-al Sham.
Aktualisht, HTS pohon se është “një ent i pavarur që nuk ndjek asnjë organizatë apo parti”.
Hezbollah
Hezbollahu është një grup i armatosur shiit dhe një forcë politike me bazë në Liban dhe e mbështetur nga Irani. Ajo u zhvendos në Siri për të mbështetur forcat e al-Asad dhe aktualisht nuk kontrollon asnjë territor në Siri.
Forcat Demokratike Siriane (SDF)
Kjo aleancë e milicive kurde dhe arabe u themelua në vitin 2015.
Ajo përbëhet kryesisht nga luftëtarë të YPG-së dhe grupe më të vogla të luftëtarëve arabë, turkmenë dhe armenë.
Turqia e konsideron YPG-në, e cila përbën pjesën më të madhe të forcave të SDF-së, një zgjerim të PKK-së, e cila ka zhvilluar një fushatë të armatosur për pavarësi kundër qeverisë turke që ka vrarë më shumë se 40,000 njerëz që nga viti 1984.
Qytetet kryesore nën kontrollin e SDF janë Raqqa, Qamishli dhe Hasakkeh.
ISIL-ISIS
I njohur kryesisht për brutalitetin e luftëtarëve të tij të huaj, sistemet e organizuara qeveritare dhe praninë e fortë të mediave sociale, ISIL u ngrit në pushtet në vakuumin në Siri pas vitit 2012 ndërsa trazirat civile u rritën. Deri në vitin 2014, ajo kishte kapur tokë të konsiderueshme me forcë dhe shpalli krijimin e një “kalifati”.
“Kalifati” i ISIL-it u shkatërrua në mars të 2019-ës, por rishfaqja e tij duket në rajon. Në vitin 2014, në kulmin e fuqisë së saj, ajo kontrollonte afërsisht një të tretën e Irakut dhe Sirisë.
Rusia
Rusia ka mbështetur fuqimisht qeverinë siriane, veçanërisht pas një kërkese nga al-Assad për të ndërhyrë ushtarakisht në vitin 2015, me forcat e opozitës duke iu afruar Damaskut.
Forcat ruse ndaluan përparimin e opozitës, por me një kosto të rëndë për civilët, me sulme ajrore, në veçanti, duke vrarë civilë dhe raporte për goditjen e spitaleve.
Moska tani është e rrënjosur thellë në Siri, me baza ushtarake nën kontrollin e saj, dhe një qeveri që i detyrohet mbijetesën e saj Rusisë.
Turqia
Megjithë lidhjet e dikurshme të ngushta midis presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan dhe al-Assad, Turqia shpejt u zhvendos pas opozitës siriane në vitin 2011 dhe u bë një bazë për figurat e opozitës.
Megjithatë, ndërhyrjet e saj kryesore ushtarake në Siri kanë pasur për qëllim heqjen e kërcënimeve të perceptuara për sigurinë e saj të brendshme.
Operacioni i parë, në vitin 2016, kishte në shënjestër kryesisht ISIL-in (ISIS), por që atëherë fokusi ka qenë tek SDF/YPG. Operacionet kanë rezultuar që Turqia të kontrollojë pjesë të mëdha të Sirisë veriperëndimore përgjatë kufirit dhe Ankaraja vazhdon të kërcënojë një operacion tjetër për të krijuar një “zonë të sigurt” përgjatë kufirit Turqi-Siri.
Shtetet e Bashkuara
SHBA fillimisht mbështeti opozitën siriane, me qëllim përmbysjen e al-Asadit, por nuk sulmoi drejtpërdrejt qeverinë siriane deri në një sulm raketor në vitin 2017 pas një sulmi të raportuar me armë kimike të qeverisë ndaj civilëve.
Megjithatë, fokusi i saj kryesor në Siri ka qenë luftimi i ISIL-it (ISIS) dhe, së bashku me një koalicion të vendeve aleate, filloi të sulmojë ISIL-in, si dhe forcat e lidhura me Al-Kaedën, në Siri në vitin 2014.
Forcat amerikane vazhdojnë të patrullojnë Sirinë verilindore së bashku me SDF-në, të cilën ajo e mbështet. Forcat operojnë gjithashtu nga baza Al-Tanf, në Sirinë jugore, ku ka trajnuar luftëtarët e opozitës.
Irani
Irani ka qenë një aleat për një kohë të gjatë i al-Asadit dhe u hodh pas tij sapo filluan protestat. Që atëherë, prania ushtarake iraniane është rritur në Siri, së bashku me atë të luftëtarëve të trajnuar nga Irani nga vende si Libani, Iraku dhe Afganistani. Këto forca kanë qenë të rëndësishme në mbështetjen e qeverisë siriane dhe gjithashtu janë akuzuar për shkelje të të drejtave të njeriut.
SHBA akuzon gjithashtu Iranin se mbështet grupet e milicisë që kanë kryer sulme ndaj forcave amerikane në Iran.
/Argumentum.al