Fakti që në aktgjykimin e Gjykatës së Bashkimit Europian të datës 14 të këtij muaji në rastin “Pfizergate” në Bruksel flitet pak ose aspak, vëzhguesit sipërfaqësor mund t’i duket se edhe kësaj here “hëngri ujku gomarin”! Se presidentja e Komisionit Europian Ursula von der Leyen (UvdL) mund të flejë e qetë! Dhe se loja politiko-juridike rreth këtij gjykimi kaq shumë të pritur ka mbaruar!
Por duke patur parasysh se bëhet fjalë për gjykimin e instancës më të lartë gjyqësore brenda BE-së me autoritet të madh, dhe se bëhet fjalë për një vendim me implikime potancialisht të rënda politike dhe juridike – jam i prirur drejt mendimit sipas të cilit shtërgata juridikopolitike kundër UvdL vjen pikërisht më pas. Ka disa arësye formale juridike dhe sëpaku një të tillë moralo-parimore.
Arësyet formalo-juridike
Gjykata e përgjithshme e BE-së mori vendimin kundër Komisionit për shkak të refuzimit të tij për të bërë publikë mesazhet ndërmjet presidentes së Komisionit Europian Ursula von der Lajen dhe drejtorit ekzekutiv të kompanisë farmaceutike “Pfizer” Albert Bourlé, të vitit 2021 – në kulmin e bisedimeve për blerjen e vaksinave kundër Kovid-19.
Në vendimin e gjykatës së BE-së nuk thuhet vetëm se Komisioni ka gabuar që mesazhet e shkëmbyera me WatsApp i ka shpallur “të fshira”, por konkludohet se refuzimi i kërkesës drejtuar Komisionit për akses në dokumente “është fyrje serioze e parimeve mbi administrimin e mirë si një prej parimeve themelore të funksionimit të BE-së dhe realizimit të trashëgimisë së saj juridike”. Nëpërmjet një konkluzioni të tillë, Komisionit Europian si ruajtës i së drejtës së përgjithshme europiane i është dhënë një goditje e rëndë në këtë çerekshekullin e fundit. Njëkohësisht, për kundërshtarët e personazhit dhe veprave të UvdL edhe për mbështetësit e tyransparencës së institucioneve europiane, vendimi i Gjykatës së BE-së është fitore historike e cila nuk është parë në Bruksel që në vitin 1999. (Për këtë do të flasim në paragrafin vijues).
Procedura gjyqësore ka filluar pas kërkesës për akses në dokumente të cilën në vitin 2022 e paraqiti gazetarja e Nju Jork Tajmsit, Matina Stevis-Gridneff, e cila kërkoi të shohë komunikimin përfshirë edhe mesazhet tekstuale që UvdL ka shkëmbyer në kohën e kulmit të pandemisë me Bourlenë. Komisioni fillimisht deklaroi se sipas rreguallve të tij të brendshme për mesazhet – “për shkak të natyrës së tyre të zgjatjes afatshkurtër”- nuk cilësohen si dokumente dhe se përmbjatje të tilla nuk mund të gjenden nëpër arkivat e tij.
Nga ana tjetër, Gjykata pohoi se Komisioni me këtë interpretim ka shkaktuar me vetëdije paqartësi rreth ekzistencës së korespondencës së dyshimtë, gjë me të cilën edhe ka mohuar rëndësinë e saj. Përveç kësaj, Gjykata vlerësoi se Komisioni asnjëherë nuk ka treguar me fakte sesi ka vepruar me kërkesën e gazetares amerikane, gjë e cila gjykatësit e Gjykatës europiane i shkaktoi dyshimin se presidentja e Komisionit, për shkaqe të njohura vetëm prej saj, nuk u përpoq të tregojë fatin e mesazheve të saj të diskutueshme edhe përkundër rregullave që zbatohen në administratën e BE-së.
“Komisioni ka shkelur parimin e administrimit të mirë duke u kufizuar në mosekzistencën e dokumenteve të kërkuara, pa dhënë asnjë shpjegim përse dokumentet e kërkuara nuk ishte e mundur të gjendeshin”, nënvizohet në aktgjykim. Një qëndrim të tillë i Gjykatës së BE-së nuk është vetëm një vendim juridik sensacional, por edhe gjykim me rëndësi të stërmadhe politike dhe implikime moralo-politike për vetë UvdL si e akuzuar kryesore. Sepse rastet e lidhura me aksesin në dokumentet e institucioneve europiane në shumicën e rasteve janë kryesisht të natyrës politike: edhe atëherë kur raste të tilla përfundojnë para gjykatësve të BE-së, e kjo është e zakonshme sepse Komisioni apo ndonjë institucion tjetër përpiqet të mjegullojë gjurmët e informacioneve që mund të sjellin dëme politike! Në rastin e gazetares këmbëngulëse model Matine Stevis Gridneff, kabineti i UvdL kërkoi me hipkrizi që ajo, si paraqitëse e kërkesës drejtuar Gjyaktës të tregojë me fakte ekzistencën e korespendencës së dyshtimtë, gjë që Gjykata e BE-së e përshkroi si “kërkesë të pamundur ndaj një qytetari të zakonshëm të interesuar për transparencë”.
Edhe pa kritika kaq të ashpra të gjykatës më të lartë europiane, aktgjykimi është në vetvete sensacional edhe për shkak të profilit të aktorëve të përfshirë në të. Von der Lajeni është zyrtarja më e fuqishme e BE-së dhe formalisht ruajtëse e të gjithë marrëveshjeve të këtij blloku. Bourleja është një prej drejtorëve ekzekutivë më të fuqishëm në botë. Krahas kësaj, bëhet fjalë për më shumë se 20 miliardë euro – kontrata më e madhe që BE-ja ka nënshkruar ndonjëherë me një kompani private apo publike në lidhje me furnizimin për nevojat e BE-së.
Arësye moralo-parimore për dorëheqjen e UvdL
Arësyeja moralo-politike për dorëheqjen e UvdL është pikërisht precedenti moralo-parimor në tërë historinë e Bashkimit Europian dhe ka ndodhur, sikurse thamë më lart, në vitin 1999.
Çfarë ndodhi atëherë? Në fillim të atij viti revizori europian Paul van Buitenen bëri publik raportin e tij mbi parregullsitë financiare dhe korrupsionin brenda Komisionit Europian drejtues i të cilit ishte atëbotë Zhak Santer – ish kryeministri i Luksemburgut, shumë herë ministër, anëtar i Komisionit Europian dhe parlamentar europian. Dy muaj më vonë erdhi raporti i ri i grupit të pavarur të eksperëve financiarë të cilët brenda Komisionit diagnostikuan “mashtrime, favorizime dhe korrupsion”. Megjithëse nuk u gjetën kurrfarë provash mbi përfitimin personal për komsionerë të veçantë apo edhe për vetë presidentin Santer, u vlerësua se “Komisioni si organi më i lartë ekzekutiv i Unionit është përgjegjës për të gjithë rastet e parregullsive financiare, shkeljeve të ligjeve dhe administrimit të keq”. Ndërsa Santeri u akuzua direkt “për administrim të keq dhe mosrespektim të procedurave të BE-së…. gjë me të cilën është krijuar toleranca drejt synimit dhe evitimit të përgjegjësive”. Për marrëveshjet që Komisioni kishte lidhur me kompanitë private u pohua se “në shumicën e rasteve marrëveshjet janë lidhur në rrethana të dyshimta dhe se (si në rastin Pfizer!) mekanizmat e kontrollit të brendshëm nuk kanë funksionuar në mënyrë të efektshme”.
Megithëse dëmet e këtyre marrëveshjeve janë vlerësuar me dhjetra miliunë euro (ndërsa “Pfizergate” peshon 20 miliardë euro!) Parlamenti Europian e akuzoi Komisionin Europian dhe Zhak Santerin “për mashtrim dhe administrim të keq”. Me datë 16 mars 1999, në një përgjigje deri atëherë të paparë ndaj akuzave të këtij lloji, të gjithë komisionerët europianë me në krye Santerin dhanë dorëheqje të parevokueshme nëntë muaj para mbarimit të mandatit të komisionit të atëhershëm.
Shembull apo përjashtim?
Në kontekstin e temës për të cilën po flasim është me rëndësi të theksojmë se dorëheqja e kabinetit të Santerit erdhi menjëherë pas indikacioneve të revizorëve mbi “mashtrime, favorizim dhe korrupsion”. Kurrfarë hetimi formal as ndonjë aktgjykim i gjykatës europane nuk dukej në horizont, madje as Parlamenti europian nuk kërkoi dorëheqjen e Komisionit. Ishte i mjaftueshëm vlerësimi se “Komisioni si organi më i lartë i Unionit është përgjegjës për rastet e parregullsive financiare, shkeljes së ligjit dhe administrimit të keq”, e presidenti i Komisionit Santer ishte përsoni që ishte përgjegjës për administrimin e keq dhe (mos)respektimin e rregullave financiare të BE-së.
Parë nga ana formalo-juridike, vendimi i Gjyqit të BE-së në rastin “Pfirzergate” në vetvete është tejet i pakëndshëm për UvdL-në, në një kohë që për Santerin ishte një raport pothuajse provizor parlamentar mbi parregullsitë brenda Komisinit. Ndërsa ky aktgjykim është shumë, shumë, më shumë se kërkesë e Gjyqit për respektimin e standarteve europiane mbi transparencën. Mund të thuhet se është fjala për të rivendosur përgjigjësinë institucionale të nevojshme e cila në Komisionin Europian është bërë deficitare qëkur në krye të tij është autoritarja Ursula von der Lajen.
Nëse ky vlerësim së shpjeti do të dalë se është i saktë, politika soliste e WatsApp-it, UvdL-së mund t’i kushtojë funksionin, sidomos pasiqë gjykata vendosi që edhe mesazhet tekstuale të zyrtarëve më të lartë të BE-së nëpërmjet celularit kanë rëndesën e dokumenteve zyrtare. Megjithëse gjykata nuk e ka thënë në mënyrë eksplicite se çdo përmbajtje është njëkohësisht edhe dokument publik gjithsesi pohoi se edhe mesazhet nëpërmjet celularit mund t’i nënshtrohen ligjeve për transparencën nëse shkëmbehen nga zyrtarë europianë dhe nëse kanë të bëjnë me vendime biznesi. Ky është njëparalajmërim tejet serioz për institucionet e BE-së dhe për të gjithë ata që përpiqen të ndikojnë mbi ata. Duke patur parasysh autoritetin e Gjykatës së BE-së jam i prirur të konkludoj se rasti “Pfizergate” mund të jetë pikënisje për gjykatën më të lartë europiane për parandalimin e fodullëkut brendainstitucional. Nëse vlerësimi del i saktë, UvdL-ja nuk i ka punët mirë.
Çfarë vjen më pas?
Nëse kjo baticë politiko-juridike do ta mbytë vetëm përkohësisht von der Lajenin ose do ta hedhë jashtë qendrës së gravitetit (sepse dëmi dhe turpi politik për tërë Komisionin janë të padiskutueshme) – varet nga shumë faktorë ndër të cilët unë po e drejtoj gishtin vetëm te disa prej tyre. I pari: mënyra sesi qeveritë dhe pushtetet gjyësore në vendet antare kanë për ta përceptuar aktgjykimin shumë të pakëndshëm të Gjykatës së BE-së në kohën e ndasive brendaeuropiane dhe pasigurisë traumatike globale. I dyti: mënyra sesi kritizerët tradicionalë nga i tërë spektri politik brenda Parlamentit Europian, në mënyrë të veçantë të Gjelbërit më të zëshëm dhe e djathta ekstreme, do të sillen ndaj këtij aktgjykimi. I treti: çfarë kursi do të marrin grupimet parlamentare si puna e popullorëve europianë, socialdemokratëve dhe reformistëve. I katërti: si do ta vlerësojë aktgjykimin komprometues ndaj UvdL-së administrata aktuale amerikane, e cila deri tani, nuk ishte aspak në mbështetje të saj.
Megjithëse sipas marrëveshjeve të BE-së fuqia e vërtetë e tij qëndron në kryeqytetet kombëtare të shteteve antare, deri tani reaksionet ndaj këtij aktgjykimi ishin tejet të vakëta. Kritizerët më të ashpër të Komisionit Europian brenda parlamentit Europian ankohen për shkak të “gjykimit historik”, por ende lëvizjet e tyre nuk kanë karakterin e “vënies së duarve në kokë”. Blloku qeverisës parlamantar brenda Parlamentit Europian është politikisht tejet heterogjen që të ishte harmonik, dhe forca politike më e madhe në radhët e tyre (Aleanca e partive Popullore-EPP) është pikërisht kështjella më e fuqishme e Komisionit aktual dhe presidentes së tij e cila edhe vetë i përket kësaj tufe (të popullorëve). Por raporti i administratës amerikane ndaj Uvdl-së? Ka qënë gjithmonë, dhe do të jetë edhe në të ardhmen, levë strikte interesi e fuqisë amerikane, e kësisoj po kështu do të jetë edhe kësaj here.
Por, Komisioni dhe presidentja e tij si e akuzuar e parë pas aktgjykimit të gjykatës europiane nuk kanë ku të shkojnë: do t’u duhet të shqyrtojnë përsëri kërkesën fillestare për akses në mesazhet e diskutueshme WatsApp; të kryejnë hetimin përkatës dhe kërkimin për mesazhet SMS të diskutueshme; të ofrojnë një argumentim të ri nëse “dokumente” të tilla i shenjon përsëri të zhdukura. Sepse Gjykaka ka vlerësuar njëzëri dhe pa asnjë ekuivok se interpretimi i Komisionit mbi atë që cilësohet si dokument, dhe sa gjatë duhet ruajtur – nuk i’a ka mohuar askujt të drejtën që të kërkojë përsëri këto dokumente, as ka amnestuar Komisionin që dokumente të tilla të kërkohen dhe përfundimish të gjenden! Në të vërtetë, aktgjykimi pranon se gjetja e mesazheve telefonike mund të jetë e vështirë, telefoni i presidentes ndoshta ka ndryshuar, të dhënat ndoshta (në mënyrë tendencioze) janë zhdukur… Por procedura juridike e urdhëruar nga gjykata kësaj here nuk mund të anashkalohet.
Komisioni, i pyetur para dy vitesh në lidhje me këtë, deklaroi se “supozohet se celulari i kryetares është zëvendësuar për shkaqe sigurie”. Kësaj here si përgjigje ndaj aktgjykimit duhet të provohet nëse është ndryshuar dhe përse është ndryshuar aparati celular i presidentes. Deri në mesin e muajit korrik presidentja e Komisionit duhet të vendosë nëse kabineti i saj do ta ankimojë aktvendimin, dhe pavarësisht nga kjo, Komisioni duhet të paguajë shpenzimet gjyqësore për Nju Jork Tajsmin dhe të urdhërojë kontrollin e praktikave të brendshme në zbatimin e urdhërave europiane mbi transparencën e institucioneve europiane.
Epilog i mundshëm
Është e vështirë ta dimë pa një hetim gjyësor nëse do t’i shohim ndonjëherë mesazhet tekstuale mes Ursula von der Lajenit dhe Albert Bourlesë. Duke patur parasysh vellimin dhe rëndësën financiare të transaksionit financiar që është realizuar në këtë rast, është e vështirë të besojmë se Komsioni do të zbulojë detaje me vullnetin e tij.
E vetmja rrugë drejt së vërtetës shkon për nga Zyra e Prokurorit publik europian (European Public Prosecutor’s Office – EPPO), me seli në Luksemburg, i cili tashmë ka nisur hetimin penal për furnizimin me vaksina sipas urdhërave të UvdL-së. Sëpaku teorikisht, hetuesit e EPPO-së do të duhet pra të mund të kenë akses në dhënien e shërbimeve të telekomunikacionit dhe internet-aplikimeve në mënyrë që të merren mesazhet e fshira.
Në këtë rast, do të bjerë poshtë maska e “së paditurës me stil”, e vërteta do të duket në horizont, ndërsa Gjyakata e BE-së, gjykata e opinionit publik ose parimet bazike morale në fund të fundit do të dënojnë autoritarizmin dhe tiraninë kadrovike të Ursula von der Lajenit – kryetares e cila brenda Komisionit është e urryer tej mase shumë dhe së cilës, deri tani, askush nuk guxon t’i kundërvihet.
[i] https://www.geopolitika.news/analize/mogu-li-pravno-politicki-i-javni-pritisci-ursulu-von-der-leyen-primorati-na-ostavku/
/Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
