Zhelko Trkanjec [i]
Angela Merkeli është simbol i Gjermanisë dhe i kontradiktave të saj të brendshme të cilën, kur vjen puna për dimensionin gjeopolitik, e ka përshkruar mjaft përmbledhtazi, gjermani i cili karrierën e tij e zhvilloi në ShBA, Henri Kizingeri me frazën e tij “Tejet e madhe për Europën, tejet e vogël për botën”.
“Nga njëra anë shtetare-shkencëtare e zellshme, e pajisur me aftësinë e kuptimit të problemeve të ndërlikuara dhe shpjegimin e pasojave, nga ana tjetër politikane e lëkundshme që ka dilema gjatë shndërrimit të analizës në aksion. Njëlloj ai kompanitë gjermane që shkëlqejnë në procesin e rinovimeve hap pas hapi, por luftojnë me ata që pengojnë këtë proces dhe ofrojnë kërcime të shpejta”, shkruan Tom Nuttall në numurin e ri të revistës “The Economist”.
Në Gjermani, Obama perceptohej si një shpresë pas katastrofës që la pas vetes Xhorxh W. Bushi. Anxhela Merkeli, atëbotë tre vite kancelare, dhe Obama te ajo konstaton bashkëbiseduese të rëndësishme. “Vajzukja ime”, si e quante Helmut Koli, e krijoi shpejt emrin e saj në arenën ndërkombëtare. Dhe nuk e humbi më kurrë. Edhe në ditët më të vështira të mandatit, në vitet 2015 dhe 2016, kur deklarata e saj u vlerësua si ftesë drejtuar refugjatëve për të hyrë në Europë, zonja Merkel mbrojti me pasion vendimin që ishte njerzor, vendim i bijës së një pastori protestan, gruas që kishe jetuar matanë perdes së hekurt. Ishte rruga e lirisë ajo që atë e vendosi në faqen e parë të revistës “Time”. Për ekzistencën e e udhëheqësisë morale në një botë ku ajo mungon dhe kjo në momentin kur e tërë Europa hidhte drejt saj drurë dhe gurë. Për revistën në fjalë ajo është “kancelarja e botës së lirë”.
Në muajin nëntor të vitit 2016, ish presidenti amerikan Barak Obama, në turneun e lamtumirës, vizitoi Berlinin. Bisedoi me kancelaren Merkel dhe lavdëroi “integritetin, dashurinë për të vërtetën dhe maturinë” e saj. Mesazhe me rëndësi në një moment kur në ShBA, presidenti i ri populisti Donald Tramp, po përgatitej të merrte pushtetin.
“Mund të them vetëm se kancelarja Merkeël ishte partner i jashtëzakonshëm, ndoshta partneri i vetëm i mbetur mes aleatëve tanë që ishte në skenën politike kur unë pata ardhur në postin e presidentit”, tha Obama në vitin 2016. Para ardhjes atë të dy publikuan një artikull në revistën Wirtschaftswoche. Bënin thirrje për bashkëpunim të vazhdueshëm mbi bazën e parimeve ndahen në luftën kundër ndryshimeve klimatike, forcimit të mbrojtjes kolektive brenda NATO-s dhe promovimit të tregtisë së lirë. “Vlera e demokracisë, drejtësisë dhe lirisë përbëjnë themelin e ekonomive tona të suksesshme”, shkruanin ata në këtë artikull.
Më vonë, Shtëpinë e Bardhë e ridezenjoi, si nga pikëpamja e interjerit ashtu edhe ajo politikë Donad Trampi. Kësisoj shumë media të tjera e shpallën kancelaren Merkel mbrojtëse e re e standarteve të demokracisë liberale. Lidere e botës së lirë.
Obama në lëvdatat për zonjën Merkel, e cila atëbotë kishte 11 vite që udhëhiqte fuqinë më të madhe europiane, paraqiti si me shaka, me vetëdije ose jo, dilemën e saj. E lavdëroi për besnikërinë se pikësëpari sheh interesat e popullit gjerman. Për ta zbutur disi më vonë me tezën se ajo e kupton se, për një udhëheqje të mirë të kombit, nevojitet angazhimi global.
Këtyre ditëve mediat dhe periodikët e specializuar janë të mbushur me tekste mbi rolin e kancerlares në politikën e jashtme. Në shumë vende kam ndeshur me kritika të shumta për mbrojtjen e interesave gjermane si strategji e politkës së jashtme. Në mënyrë të veçantë në lidhje me problemin e raporteve ndaj Republikës Popullore të Kinës. Anxhela Merkeli ishte e magjepsur me këtë vend. Për shpejtësinë e zhvillimit, adoptimin. Dhe shihte kësisoj një potencial të stërmadh për eksportet gjermane të industrisë së orientuar. Reagoi me ngadalsi ndaj politikës destruktive që potencoi presidenti kinez Xi Gjinping. Gjithmonë i kam dhënë mirënjohje Trampit që ndërgjegjësoi Perëndimin, në një mënyrë ideale, për kërcënimin kinez, jo (akoma) ushtarak, por kulturor dhe tregtar. Këtë, në mënyrë të sistematizuar, BE-ja do ta pasqyrojë në dokumentin e saj zyrtar të vitit 2019.
Henning Hof nga Këshilli gjerman për punë të jashtme nënvizon se te ajo ka parë “magjepsjen me fuqinë ekonomike kineze e cila kufizonte me frikën”. Për këtë e nxiti me shumë kujdes problemin e të drejtave të njeriut. Dhe kjo është e saktë.
Gjahu bëhet gjahtare
Lojtarët e mëdhenj ndërkombëtarë, të gjithë me radhë burrakoçë, në vitin 2005 mendonin se Gjermania, pas Gerhard Shrederit të vendosur, po u vinte në pjatë “vajzuken” të cilën do të ishte e lehtë ta llastoje. Në samitin e parë të BE-së, në dhjetor të vitit 2005, kryeministri britanik Toni Bler, përgjegjës për kaosin në Lindjen e Mesme pas luftës së panevojshme në Irak dhe dështimit të politikës së “rrugës së tretë”- laburistët nuk do të mund të vinë në pushtet deri në vitin 2010, dhe presidenti francez Zhak Shriak, i cili më vonë do të bëhet shefi i parë i qeverisë së këtij vendi i cili do të akuzohet pas mbarimit të mandatit. Këta të dy grindeshin rreth problemit të buxhetit shtatëvjeçar, ndërsa të tjerët bënin sehir. E atëherë zonja Merkel, në atë moment vetëm tri javë në pozitën e kancelares, hyri në diskutim, i paralajmëroi ata se edhe të tjerët kanë “vija të kuqe”, u shpjegoi detajet e buxhetit dhe pas orësh të tëra bisedimesh, arriti kompromisin. Që të dy mbetën të zemëruar sepse ranë në plan të dytë. Gjahu u shndërua në gjahtare. E kështu për gjithë këto 16 vite. Ish sekretarja e shtetit Madlenë Ollbrajt e pati quajtur ShBA-në “komb i pazëvendësueshëm” (gjë nga e cila filloi të heqë dorë që në kohën e administratës Obama), ndërsa Europa me një zë e shpalli kancelkaren Anxhela Merkel “europiane të pazëvendësueshme”: e informuar në mënyrë brilante, duke investuar shumë edhe në raportet personale dhe duke zotëruar vetëpërmbajtje thuajse mbinjerzore si dialoguese. Kështu e përshkruante The Economist. Kristinë Lagard, drejtoreshë e bankës Botërore, ka thënë se Merkeli në çdo takim vinte e përgatitur në mënyrë të përsosur. E njihte temën me detaje. Fizikane. Shkencëtare në politikë. Shtoj këtu edhe përmbajtje emocionesh nbë mënyrë të veçantë. Gjë për të cilën dëshmojnë raste të panumërta, që shpesh dëshmojnë për analizën e argumentuar dhe diskutimin analitik dhe më tej arritjen e kompromisit. Olaf Sholci, kandidati për kancelar i SDP-së ka disa nga këto karakteritika.
Investoi shumë përpjekje që Vladimir Putinin, i cili qëndron në shalë edhe pas saj, ta shndërrojë në aleat të Perëndimit. Aneksimi i Krimesë ishte pikë thyerje. Në këtë moment Merkeli, e cila ndryshoi mendim- Xhon Majnard Keines është një prej kritikëve që ia mveshi këtë kur i tha (parafrazoj): “po ju a nuk i ndryshoni mendimet në përputhje me rrethanat e reja”- hoqi dorë nga interesat gjermane. Nxiti mekanizmin e sanksioneve megjithëse ishte pikërisht Gjermania që vuante, dhe vazhdon të vuajë-ekonomikisht, me shumë se kushdo nga këta sanksione.
Me daljen e Mbretërisë së Bashkuar nga antarsia në BE, kancelarja Merkel, përsëri detyrimisht në favor të Gjermanisë, investoi përpjekje të mëdha që antarët e Unionit të qëndronin të bashkuar. Nuk kishte largime nga rreshti si në rastin e raportteve me Kinën, Rusinë apo ShBA-të e Trampit. Deri në momentin e fundit. Deri në momentin e daljes formale të Londrës nga antarsia në BE me 31 dhjetor 2020, në kohën e kryesimit të Kroacisë, gjë që është tregues se historia mund edhe të tallet: Nga BE-ja Londrën e përcolli ai vend kundër hyrjes së të cilit ajo kishte luftuar me të gjitha mjetet.
Arritjet e saj globale janë më të ngushta nga ato europiane. Shikoni, në fillim të këtij teksti, çfarë ka thënë Kizingeri për atë. Pjesërisht edhe për faktin se ajo ishte kancelare e krizave. Tre vite pas ardhjes në pushtet shpërtheu kriza financiare globale e cila më tej rrodhi në krizën europiane të sovranitetit kur duhej shpëtuar euro-ja dhe rrjedhimisht edhe Unioni. Më tej kriza e emigrantëve dhe pastaj zbulimi nga ana Trampit i politikës së kthimit të shpinës Europës, politikë e filluar që në kohën e Obamës. I mungognte asaj mbështetja franceze sepse Shiraku ishte në ikje e sipër, ndërsa Nikoals Sarkozi dhe Fransua Hollandi nuk ishin në lartësinë e detyrës. Kur Sarkozi i futet aventurës libiane me synimin për të fshehur lidhjet që kishte me dikatorin Kadafi, Merkeli refuzoin me qetësi pjesëmarrjen.
“Ajo kombinon ‘kulturën e vetëpërmbajtjes’ me ‘kulturën e përgjegjësisë’” shprehet dr. Johanes Varwick nga Universiteti “Martin Luter” i Vitenbergut për Dojçe Vele-n. Kur këtyre cilësive i shtojmë edhe “dashurinë për të vërtetën” sipas Obamës dhe nuk duhet çuditur për atë që vjen më pas. Anxhela Merkeli në vitin 2017 i zbulon Europës një realitet të dhimbshëm: “Koha në të cilën duhej të vareshim plotësisht nga të tjerët në njëfarë mase ka përfunduar”.Vetëm dy vite pas kësaj deklarate presidenti francez Emanuel Makron do të thoshte se “NATO-ja është në gjendjen e vdekjes së trurit”.
Dubravka Shuica është zëvendëspresidente e Komisioinit Europian e ngarkuar me problemet e demokracisë dhe demografisë. Në një emision për TV kroat dhe me vonë në disa artikuj, ajo shpjegoi politikën e re në lidhje me imigrantët. BE-së i nevojiten emigratët sepse përndryshe nuk mund të përballet me problemet demografike. Por nënvizon se këto emigrime duhet të jenë të drejtuara. Edhe kancelarja Merkel është dakord plotësisht me këtë politikë. Kriza e emigrantëve e vitit 2015 përshpejtoi rritjen e obsioneve politike të radikalizimit të djathtë, Alternativa për Gjermaninë arriti të hynte në Bundestagun gjerman. Por BE-ja ishte tërësisht e papërgatitur për këtë dallgë emigrantësh. Merkeli vepronte në mënyrë emocionale, ndoshta edhe kjo ishte hera e parë që ajo merrte vendime të vështira, por cila ishte alternativa? Në përputhje me doktrinën e ndryshimit të mendimit do të pranojë propozimin për formimin e një pakti me Turqinë për problemin e emigrantëve. Sot nuk ekzistojnë kërcënime për ndonjë dallgë emigrantësh sepse Unioni është më i përgatitur. Por gjithsesi nuk e ka zgjidhur ende poltikën në lidhje me emigrantët. Ndoshta edhe për këtë Merkeli qëndroi mënjanë.
Stili Merkel
Nill Fergusoni shkruante në Bloomberg: “Stili Merkel është përgjigja në momentin e fundit, marrëveshje zakonisht e arritur në orët e mëngjezit para agimit, të hënën në mëngjez, pak para hapjes së tregjeve financiare. Kjo do të thoshte se vërtetë kishte ndodhur shpëtimi (i ndonjë vendi, i euros), por ama vetëm pas orësh të tëra hezitimesh maksimale dhe dëmit të madh ekonomik”. Ai citon edhe Mario Montin, ish komisari europian dhe më vonë kryeministër i Italisë në një qeveri teknike: “Në Gjermani mendojnë akoma se ekonomia është degë e filozofisë së moralit”. Për Fergusonin nuk ka dilemë: kancelarja në ikje e sipër është e vlerësuar brënda dhe jashtë vendit. Është ai që krijoi konceptin “Merkelvelizëm”. “Ish ministri i saj i mbrojtjes, Karl Theodor zu Guttenberg, ma pati përshkruar një herë si takticiene të pashoqe, shkathtësia “merkelveliste” e së cilës është gjenialiteti i saj për maksimalizimin e mundësive për vete dhe eleminimin e rivalit gjë e cila zëvendëson mungesën e strategjisë. Një prej pasojave të kësaj dhuntie fiorentinase është niveli i ulët i personazhit që na u shfaq në fund si trashëgues i saj, kandidati thellësisht zhgënjyes i CDU-së për kancelar, Armin Lasheti”.
Këshilli amerikan për çështje të jashtme është disi më i butë: “Epitetin ‘udhëheqëse e botës së lirë’ ka qënë përherë disi i tepruar. Në fakt, Merkeli, në krahasium me të të fortët populistë si puna e Trampit, presidentit brazilian Jair Bolsonaro apo kryeministrit britanik, Boris Xhonson, duket si shëmbëlltyra e udhëheqëses racionale dhe dinjitoze. Por, sikurse kemi pohuar R. Daniel Keleman, profesor në Universitetin Rutgers, dhe unë, Mathias Matijs, Merkeli është udhëhequr kryesisht nga ajo që ne e quajmë merkantilizëm, dhënie përparësie në mënyrë sistematike interesave gjermane komerciale dhe gjeoekonomike ndaj vlerave demokratike, të drejtave të njeriut dhe solidaritetit brenda BE-së”. Veçanërisht në rastin e raporteve me Kinën.
Jam dakord me shumicën e shkrimeve që kanë dalë nga pena e Mathias Matijsit. Por nuk duhet harruar se ajo i ndryshonte qëndrimet, adopotohej me ndryshimet turbulente të të gjithë dimensioneve të marrëdhënieve globale. Nuk është rastësi që ajo patri thënë kohët e fujndit se pas largimit nga posti i kancelares gjëja më e këndshme për të do të jetë fakti se nuk do ti duhet më të marrë vendime të vështira. Ish presidenti amerikan Bill Klinton ka mall për këtë lloj fuqie. Putinit dhe Xi-së as që u shkon mendja të heqin dorë, Trampi pohon se ndoshta do ti vijë koha edhe njëherë për të marrë vendime të këtilla. Vetëdija për përgjegjësinë ndryshon te ata njëlloj si edhe dëshira për të dalë nga kriza me sa më pak tronditje. Krahas një sërë gabimesh që sjell kjo. E kush nuk gaboi, çfarë do të bëhej sikur të filloja të numuroja gabimet e Vinston Çuirçillit, de Golit, Miteranit, Helmut Kolit, Shrederit? Margaret Theçerit?
Në rendin e ri global ku po fillon të kristalizohet teza se “e vetmja gjë që nuk ndryshon është fakti se gjithçka ndryshon” do të na mungojë një Anxhela Merkel e tillë, me papërkryeshmërinë, dilemat dhe dikotomitë e saj. Kush ka për ti qetësuar burrakoçët përherë të gatshëm për tu dukur në çështjen se cili është më trim, më i fortë, më i bukur, më i pasur, cili e ka gruan më të bukur, siç bëri dikur ajo me Blerin dhe Shirakun? Ka për të na munguar shkencëtarja serioze që në politikë hyri me erosin e metodës shkencore dhe njohjen në mënyrë brilante të detajeve.
Sa mirë do të dukej bota sikur ta udhëhiqnin Kamala Harrisi, Anxhela Merkeli dhe Jacinda Arderni, nga Perëndimi këto, nga Rusia ndoshta Elvira Nabiulina. Kina nuk ka kandidate. Gjë që flet për thellësinë e problemeve me të cilët përballet ai vend.
Përktheu për Argumentum.al: Xhelal FEJZA
[i] https://www.jutarnji.hr/vijesti/svijet/prevelika-za-europu-premala-za-svijet-tko-ce-sada-smiriti-alfa-muzjake-uvijek-spremne-za-natjecanje-tko-je-jaci-15104938
