Nga Miodrag Vlahović*
Ngjarjet në Shtetet e Bashkuara po marrin karakteristika për të cilat ironia dhe sarkazma nuk janë më të mjaftueshme për t’i përshkruar.
Aventurat e shumta të Donald Trump dhe sekretarëve të tij, ndër të cilat, në konkurrencën e ashpër të performancave populiste injorante dhe të thjeshta, padyshim që bien në sy njeriu i parë i Departamentit të Mbrojtjes Pete Hegseth dhe sekretari i shëndetësisë, Robert Kennedy Jr. kontrovers. Anëtarët e tjerë të kabinetit të Trump janë një pjesë po aq kompetente e asaj larmie personazhesh pothuajse ekzotikë. Ata janë në thelb të bashkuar nga bindja burokratike dhe besnikëria e padiskutueshme ndaj Presidentit të plotfuqishëm.
Ndoshta, në atë ekip duartrokitësish, zhgënjimi më i madh është Sekretari i Shtetit Marco Rubio, një njeri me kapacitete të padiskutueshme politike dhe intelektuale, i cili është mbuluar dhe pothuajse “neutralizuar” nga axhenda jashtëzakonisht populiste e izolacionizmit të ri amerikan. Ndërsa të tjerët detyrohen të buzëqeshin dhe të miratojnë unanimisht gjithçka që thotë Presidenti, gjatë transmetimeve të drejtpërdrejta të seancave të kabinetit (patëm mundësinë ta shihnim këtë praktikë populiste edhe në vendin tonë, në intervalin e ekzekutorit të detyrave dhe punëve të Beogradit, Dritan Abazović), ose në takimet me udhëheqës të huaj në Zyrën Ovale, ish-senatori nga Florida zakonisht mbetet me një shprehje të ngurtë, ndërsa merr pjesë në skena – të planifikuara dhe spontane – në të cilat udhëheqja zyrtare e SHBA-së, ditë pas dite, shkatërron sistematikisht imazhin dhe reputacionin e, deri vonë, demokracisë më të madhe në botë…
LOS ANGELES, BAVARIA, 1933
Vrasjet dhe plagosjet e kongresmenëve dhe kongresmeneve demokrate dhe bashkëshorteve të tyre në Minesota, të kryera, në të gjitha rastet, nga një konservator republikan i ashpër dhe një ekstremist fetar i MAGA-s, tregojnë, në mënyrën më të keqe, se proceset e radikalizimit politik dhe polarizimit në SHBA kanë hyrë në ujëra të këqija.
Ky krim, të paktën për një moment, e largoi vëmendjen e publikut nga problemi djegës – keqpërdorimi i njësive të Gardës Kombëtare (domethënë “ushtrisë në këmbë” të SHBA-së) dhe Marinës në qytetin më të madh të Kalifornisë, nën pretekstin e parandalimit të protestave të dhunshme kundër veprimeve të ICE (Zbatimit të Ligjit për Imigracionin dhe Doganat e SHBA-së), i cili, pa procedurë, arreston dhe deporton të huajt që nuk kanë dokumente për të qëndruar në SHBA – dhe kjo është e gjitha, në taktikat politike të Trump që kanë qenë prej kohësh të njohura (për të larguar vëmendjen e publikut nga një problem serioz në një tjetër, problem edhe më të vështirë dhe serioz) – një skenar shumë logjik. Pra, anëtarët e Gardës Kombëtare dhe marinsat u dërguan në Los Angeles – si një “kurë” për të mbytur historinë e një ligji të ri shumë problematik për kujdesin shëndetësor, i cili në thelb shkatërron sistemin aktual, duke ofruar lehtësime shtesë tatimore për shtresat më të pasura të popullsisë, me pasojën e pashmangshme të vënies në pikëpyetje të të drejtave themelore për sigurim shëndetësor për grupet më të cenueshme shoqërore.
Dhe kështu në një rreth – meqenëse inskenimi në Kaliforni u kompromentua edhe nga trajtimi brutal i Alex Padilla, një senator i lartë nga Kalifornia, nga shërbimi federal i sigurisë, tema e re e nxehtë është mbështetja amerikane për “sulmin parandalues” të Izraelit ndaj Iranit, të cilin Trump e mbështeti pa rezerva, dhe Rubio, para kësaj, u përpoq ta mbështeste “në përgjithësi”, me disa kufizime dhe rezerva (logjike dhe të sakta).
Shtetet e Bashkuara janë kështu, përveç një kthese të mprehtë në skenën ndërkombëtare, në procesin e trazirave dhe krizës më serioze të brendshme, në të cilën politika e Trump përfaqëson shtimin e përditshëm të benzinës në zjarrin shoqëror dhe politik që po ndizet.
Plagët më të këqija dhe më të rënda që një sistem i madh dhe i fuqishëm i shkakton vetes, me mbështetje fanatike nga e djathta ekstreme dhe nga qarqet më konservatore, me keqpërdorimin e “fesë” për qëllime politike – të cilat janë të gjitha fenomene që janë shumë të njohura për ne, në Mal të Zi dhe në Ballkanin Perëndimor.
Dje, Donald Trump, duke festuar ditëlindjen e tij, festoi zyrtarisht një çerek mijëvjeçari të ekzistencës së forcave të armatosura amerikane, në një paradë që, për nga interesi dhe bukuria e saj, ishte homologu amerikan, nëse lexuesit na lejojnë një krahasim të tillë, i festimit provincial të njëqindvjetorit të FC “Budućnost” në Sheshin e Pavarësisë në Podgoricë.
Megjithatë, në Amerikë, protokolli ruhet ende – të paktën në parim – kështu që, ndryshe nga ngjarja në kryeqytetin tonë, të gjithë u ulën aty ku duhej. Por edhe kjo nuk ndihmoi që parada ushtarake të ishte një ngjarje më serioze – sepse qindra protesta masive kundër idesë së “Pa Mbretër” u mbajtën njëkohësisht në të gjithë SHBA-në. Papa i ri Leo XIV u përfshi, shumë diplomatikisht, me një mesazh të qartë se “Jezusi është i vetmi mbret”, por edhe me një deklaratë në lidhje me nevojën për të ruajtur dinjitetin njerëzor të të gjithëve, përfshirë emigrantët.
Lufta për të mbrojtur Amerikën demokratike dhe liberale ende nuk ka ardhur. Miqtë e sinqertë të SHBA-së do të mbështesin gjithmonë ruajtjen e Amerikës si një vend udhëheqës dhe aleat në bashkësinë euroatlantike.
RRËFIMI I AMBASADORIT HILL
Në frontin e politikës së jashtme (gjithashtu – mjaft logjikisht) pati një degradim të pozicionit dhe reputacionit amerikan.
Premtimet parazgjedhore të Trump (“ai do ta përfundojë luftën në Ukrainë brenda 24 orësh”, etj.) u shtypën nga realiteti i botës në të cilën jetojmë. Trump nuk mundet, nuk di si dhe me sa duket nuk dëshiron të përballet me Vladimir Putinin.
Ekziston një listë e gjatë deklaratash dhe performancash të presidentit amerikan që janë nën nivelin e nevojshëm për atë pozicion dhe për krizën e luftës në Ukrainë. Reagimet e tij janë në kundërshtim jo vetëm me politikën e jashtme amerikane të shpallur (dhe ende të vlefshme), por edhe me logjikën e shëndoshë. Kështu do t’i justifikojë ai sulmet ruse ndaj objektivave civile në Ukrainë – sepse, për hir të Zotit, ukrainasit e pabindur kryen një devijim të përsosur dhe shkatërruan një të tretën e aviacionit bombardues rus brenda një nate me dronë.
Trump, zëvendëspresidenti i tij dhe sekretarët, përveç kësaj, tregojnë dobësi dhe tolerancë të konsiderueshme ndaj Putinit dhe Rusisë. Trump raporton gjithashtu në rrjetet sociale për bisedën në lidhje me urimet e ditëlindjes – dhe pa e shtrembëruar, ai shkruan se Irani ishte tema kryesore (ai pret shërbimet e mira të Putinit), dhe Ukraina ishte vetëm dytësore.
Trump është gjithnjë e më shumë një lloj sateliti i planetit Rusi, dhe lidhja personale me shërbimet e Kremlinit nuk është vetëm subjekt i disa teorive fantazmagorike konspirative.
Përballja me partnerët Atlantikë (Kanadanë) dhe evropianë gjithashtu fitoi elementë farse. Megjithëse ekspozitat me tarifa të mëdha (duket – vetëm përkohësisht) janë qetësuar, muajt e parë të Trump 47 tregojnë një braktisje historike të partneritetit me Evropën.
“Teoria” dhe politika e MAGA-s së Trump e shohin BE-në si një konkurrent të pakëndshëm dhe një aleat të shtrenjtë (dhe të panevojshëm!). Injorimi i përballjes strategjike me Rusinë e Putinit është një platformë logjike për një qëndrim anti-BE. Trump nuk ka forcën për t’u tërhequr nga NATO, por ka hapësirë dhe mundësi për një reduktim serioz dhe vetë-margjinalizim të rolit të SHBA-së në Aleancë.
Dhe, ndërsa BE-ja – me shumë vështirësi dhe më ngadalë seç duhet – po përpiqet të riorganizohet dhe riorganizohet, ne po dëshmojmë braktisjen (edhe në nivelin e politikës zyrtare dhe formale) të interesit të SHBA-së në Ballkanin Perëndimor.
Miqtë tanë nga Bosnja dhe Hercegovina – diplomacia e të cilëve, pavarësisht të gjitha problemeve dhe vështirësive të njohura të shkaktuara nga ndarjet trepalëshe dhe fenomenet e lidhura me to, tani është shumë më serioze se ajo e Malit të Zi – kanë pasur tashmë mundësinë të dëgjojnë një mesazh të vendosur dhe të drejtpërdrejtë në adresa të rëndësishme amerikane: “ju nuk jeni më subjekt i interesit tonë”.
“Pra, e shihni veten” – siç do të thuhej nga palët tona.
Një mesazh i tillë për shkëputjen amerikane nga rajoni ynë iu drejtua konferencës së Pragës të GLOBSEC sllovak (për shkak të vendimit të qeverisë së kryeministrit sllovak Robert Fico, eventi u zhvendos nga Bratislava në kryeqytetin e Republikës Çeke), nga z. Christopher Hill, ish-ambasadori i SHBA-së në Beograd.
Pas vitesh e vitesh favorizimesh të vazhdueshme të Aleksandar Vuçiçit dhe regjimit të tij, si dhe promovimit kokëfortë të të ashtuquajturit “Ballkan i Hapur”, i cili, le të kujtojmë, u justifikua si “baza më e mirë për integrimin evropian të Ballkanit Perëndimor” (?!), diplomati amerikan – tani në pension përsëri – tha se vendet e rajonit duhet t’i drejtohen vetes, sepse SHBA-të janë të preokupuara me shumë situata krize dhe probleme urgjente në pjesë të tjera të botës.
Ai përsëriti, sigurisht, se të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të jenë në BE, si dhe disa mirësjellje (vetë)justifikuese në lidhje me situatën në lidhje me Kosovën.
Ambasadori Hill konfirmoi kështu paradigmën që mund të lidhet me “Pax Americana” në intervalin nga administrata e parë Trump, e cila, për fat të keq, u zgjat gjatë mandatit të Biden (së pari Rick Grenell “në terren”, pastaj James O’Brien dhe Gabriel Escobar në Departamentin e Shtetit, me Hill në Beograd), deri në mandatin e dytë të Trump: politika e dorëzimit dhe e lëvdimit të Beogradit zyrtar, e cila, meqenëse rezultoi joefektive dhe e gabuar, përfundoi me tërheqjen e kalorësisë amerikane nga rajoni ynë.
Nuk ka ngushëllim apo kënaqësi kur rezulton se kritikat ndaj praktikave të tilla nga shumë adresa nuk ishin produkt i disa tekave ose ekzagjerimeve, por një lexim dhe parashikim i saktë dhe realist i pasojave të atyre eksperimenteve diplomatike nga miqtë amerikanë.
Shtetet e Bashkuara, pra, e kanë lënë Ballkanin Perëndimor – pavarësisht faktit se çdo diplomat besnik amerikan do ta mohojë me forcë këtë fakt, në nivel zyrtar. Në vend që të debatojmë për këtë çështje të dhimbshme – është dëshira e sinqertë e të gjithë atyre që e shohin SHBA-në si partnerin kryesor strategjik – që amerikanët, siç i njohim ne dhe siç jemi mësuar prej shumë vitesh, që nga ndjeri i ambasadorit Zimmerman, zyrtar i Uashingtonit – të kthehen në rajon.
Sigurisht, jemi të vetëdijshëm se kjo nuk do të ndodhë nën Donald Trump.
MALI I ZI, NË FUND TË BOTËS
Nga pikëpamja e Malit të Zi të vogël, situata në lidhje me përfaqësimin diplomatik të SHBA-së është shumë e thjeshtë.
Prandaj, ajo nuk ka ndryshuar që nga viti 2018, që nga largimi i Ambasadores Margaret Uehara.
Mandati i Shkëlqesisë së Saj, Ambasadores Judy Rising Reinke, po hyn në vitin e shtatë. Përveç kohëzgjatjes së qëndrimit të saj në Podgoricë, është e vështirë – me gjithë respektin e duhur dhe të sinqertë, sigurisht – të gjesh ndonjë detaj karakteristik që mund ta dallonte atë në lidhje me “rrjedhën kryesore” të diplomacisë amerikane në Ballkanin Perëndimor në atë periudhë, ose të binte në sy në lidhje me paraardhësit e saj në Podgoricë, nga viti 2007 e tutje: ambasadori Roderick Moore, ambasadorja e ndjerë Sue K Brown dhe ambasadori i lartpërmendur Uehara.
Ambasadori Reinke ishte veçanërisht në hijen e Ambasadores… Hill – gjë që, çuditërisht, nuk ishte rasti me kolegun e tyre në shërbim në Prishtina, Kosovë, Jeff Hovenier – i cili dinte si (dhe guxoi!) të kundërshtonte publikisht, pavarësisht nga vjetërsia dhe përvoja, kolegun e tij në Beograd.
Prandaj, në atë kontekst të dhënë, domethënë – me “zgjidhjen e personelit” në Podgoricë, idetë, qëndrimet dhe udhëzimet kryesore në lidhje me Malin e Zi erdhën nga dyshja Escobar-Hill, jo nga znj. Reinke. Një situatë e tillë nuk është kurrë e mirë për vendin pritës, pavarësisht faktit se, në epokën e diplomacisë moderne dhe komunikimit të menjëhershëm, veçantia dhe rëndësia personale e diplomatëve është zvogëluar ndjeshëm.
Ambasadorja Reinke humbi shumë mundësi, madje edhe ato ku reagimi i saj ishte i nënkuptuar – sepse ajo përfaqëson SHBA-në, jo Bjellorusinë apo Serbinë, për shembull – për të mbështetur partitë dhe personalitetet e vërteta pro-perëndimore dhe euroatlantike, dhe për të treguar një largim të qartë nga politika nacionaliste serbomadhe dhe protagonistët e saj.
Do të mbetet e panjohur se kur dhe si Ambasadorja e përqafoi pikëpamjen se serbët në Mal të Zi (ishin) “të margjinalizuar” dhe “të rrezikuar” – të cilën ajo nuk hezitoi ta shprehte para kolegëve të saj nga trupi diplomatik dhe që, veçanërisht gjatë kundërrevolucionit “fetar” të vitit 2020, u pa edhe në manifestimet e saj publike të afërsisë, mirëkuptimit dhe mbështetjes për zyrtarët e Kishës së Serbisë dhe politikën e asaj organizate.
Për hir të së vërtetës dhe korrektësisë, “gabimi” dhe “mëkati” i saj më i madh – komenti i pafat privat se ajo u habit që (Presidenti i atëhershëm) Milo Gjukanoviq nuk i nxori tanket në rrugë – nuk është aspak produkt i vlerësimit të saj, por më tepër interpretimi i saj i ngathët i analizës dhe parashikimeve krejtësisht të gabuara (të paqarta, madje) të bashkëpunëtorëve të saj nga shërbimet e sigurisë amerikane. Ajo që është e habitshme – veçanërisht kur bëhet fjalë për diplomatë të atij niveli (dhe emërimi i Ambasadores si ambasadore në vendin tonë është i pari i këtij lloji, sepse ajo hyri në ujërat e ambasadorëve pas shumë vitesh pune në misionet tregtare të SHBA-së në të gjithë botën) – është se, pas kaq shumë vitesh, shumë nga hollësitë dhe detajet domethënëse të së kaluarës së afërt dhe të largët të Malit të Zi, dhe veçanërisht konteksti aktual politik dhe i sigurisë, mbeten të panjohura për të.
Kjo është arsyeja pse kemi arritur në situatën ku eksponentët serbo-rusë në Mal të Zi, nga politikanët te gazetarët e regjimit, as nuk e sulmojnë ritualisht Ambasadën e SHBA-së. Për dashamirësit e Vuçiçit dhe Putinit, misioni diplomatik amerikan tani është një adresë e këndshme dhe dashamirëse. Kanë ikur ditët kur redaktorët e mediave (do ta kujtojmë lehtësisht se kush ishte – dhe ndërsa ata merrnin mbështetje edhe nga pala amerikane!) shkruanin “letra të hapura” dhe lloje të tjera denoncimesh në Uashington se, për shembull, Ambasadori Moore është “anëtar i udhëheqjes së brendshme të DPS-së”.
Sot, nuk ka as nevojë dhe as interes për shkrime të tilla.
Pavarësisht gjithçkaje të shkruar më sipër – domethënë: pikërisht për këtë arsye – përfundimi i këtij pasazhi me qëllime të mira rreth Shkëlqësisë së Saj mund t’i duket dikujt jologjik.
Pra: ne urojmë sinqerisht që Ambasadorja Judy Reising Reinke të qëndrojë në postin e saj në Podgoricë – për të paktën dy arsye.
E para lidhet me periudhën kur Donald Trump është në Shtëpinë e Bardhë. Ajo erdhi me Trumpin dhe duhet të largohet me Trumpin. Është e qartë se, për sa kohë që ai është president, duke pasur parasysh politikën që ai udhëheq, vetëm një kandidat që nuk mund të jetë më i mirë se Zonja Reinke mund të dërgohet në Podgoricë gjatë kësaj periudhe.
Arsyeja e dytë është e natyrës simbolike: do të ishte e dobishme dhe e drejtë që Ambasadorja të qëndronte me ne deri në largimin politik të shumicës aktuale qeverisëse në Mal të Zi.
Pastaj ambasadori… Reinke më në fund mundi të shihte se si duket versioni malazezo-ballkanik i përdorimit të forcës për të shmangur rënien nga pushteti – dhe ne, së bashku me të, do të ishim në të njëjtën anë të barrikadave, shpresojmë – duke kuptuar se marinsat amerikanë nuk do të na ndihmonin ta zgjidhnim atë situatë – por se duhet ta zgjidhnim vetë.
Dhe pastaj Ambasadorja e respektuar mund të përdorte përsëri një tabelë të madhe reklamash – si në kohën pas gushtit 2020 – në të cilën shkruhej: “Mali i Zi, Amerika ndan dashurinë tuaj për lirinë!”.
Pastaj Shkëlqesia e Saj humbi momentin dhe rastin, por goditi thelbin. Dhe në diplomaci, si në jetë, thelbi është gjëja më e rëndësishme!
(Artikulli origjinal shkruar për Pobjeda.)
Përshtati në shqip: Argumentum.al
