Lufta Rusi-Ukrainë, 24 shkurt-31 mars 2022*
Luftërat shkaktojnë kosto të tmerrshme njerëzore dhe transformojnë politikën ndërkombëtare, ndërsa Ukraina po ndryshon rendin botëror…Po, bota po transformohet para syve tanë!
Ukraina – një vend në udhëkryqin e Evropës dhe Azisë, i cili është pak i njohur dhe shpesh i injoruar – u kthye në pikën e një rendi të ri botëror, një katalizator dhe shkas për trazira radikale. Ajo ka prodhuar një alfabet të ri gjeopolitik, duke përshkruar një të ardhme shumë të ndryshuar.
Më 24 shkurt, Putin njoftoi se kishte marrë vendimin për të nisur një “operacion special ushtarak” në Ukrainën lindore. Në fjalimin e tij para pushtimit, Putin tha se nuk kishte plane për të pushtuar territorin ukrainas dhe se ai mbështet të drejtën e popullit ukrainas për vetëvendosje Ai tha se qëllimi i “operacionit” ishte “të mbronte njerëzit” në rajonin kryesisht rusishtfolës të Donbasit, i cili, sipas tij, “për tetë vjet tani, [kishte] përballur me poshtërimin dhe gjenocidin e kryer nga regjimi i Kievit.
Putin tha se Rusia kërkonte “çmilitarizimin dhe denazifikimin” e Ukrainës. Brenda pak minutash nga njoftimi i Putinit, u raportuan shpërthime në Kiev, Kharkiv, Odessa dhe rajonin e Donbasit. Një raport i supozuar i rrjedhur nga brenda FSB-së pretendonte se agjencia e inteligjencës nuk ishte paralajmëruar për planin e Putinit për të pushtuar Ukrainën. Menjëherë pas sulmit, Zelenskyy njoftoi futjen e ligjit ushtarak në Ukrainë. Po atë mbrëmje, ai urdhëroi një mobilizim të përgjithshëm të të gjithë meshkujve ukrainas midis 18 dhe 60 vjeç të cilëve u ndalohej të largoheshin nga vendi. Trupat ruse hynë në Ukrainë nga veriu në Bjellorusi (në drejtim të Kievit); nga verilindja në Rusi (në drejtim të Kharkiv); nga lindja në DPR dhe Republikën Popullore të Luhanskut; dhe nga jugu në KrimePajisjet dhe automjetet ruse ishin të shënuara me një simbol ushtarak të bardhë Z (një shkronjë jo cirilike), që besohet të jetë një masë për të parandaluar zjarrin miqësor.
Ukraina vendosi ligjin ushtarak, tha presidenti Volodymyr Zelensky në një fjalim të improvizuar video që ai publikoi në Facebook. Zelensky tha gjithashtu se ai zhvilloi një telefonatë me presidentin amerikan Joe Biden. “Shtetet e Bashkuara tashmë kanë filluar të konsolidojnë mbështetjen ndërkombëtare”, shtoi presidenti i Ukrainës.
I konsideruar ndërkombëtarisht një akt agresioni, pushtimi ka shkaktuar krizën më të madhe të refugjatëve në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore, me më shumë se 4.5 milionë ukrainas që u larguan nga vendi dhe një e katërta e popullsisë të zhvendosur.
Pushtimi shënoi një përshkallëzim të madh të Luftës Ruso-Ukrainase, e cila filloi pas Revolucionit Ukrainas të vitit 2014. Rusia më pas aneksoi Krimenë dhe separatistët e mbështetur nga Rusia kapën një pjesë të rajonit juglindor të Donbasit të Ukrainës, duke ndezur një luftë atje. Në vitin 2021, Rusia filloi një ngritje të madhe ushtarake përgjatë kufirit të saj me Ukrainën, duke grumbulluar deri në 190,000 trupa së bashku me pajisjet e tyre. Në një transmetim pak para pushtimit, presidenti rus Vladimir Putin akuzoi Ukrainën se dominohej nga neo-nazistët që persekutojnë rusët etnikë. Putin tha se Organizata e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), duke u zgjeruar drejt lindjes që nga fillimi i viteve 2000, kishte kërcënuar sigurinë e Rusisë – një pretendim i kontestuar nga NATO – dhe kërkoi që Ukraina të ndalohej nga anëtarësimi në aleancë. Shtetet e Bashkuara dhe të tjerët akuzuan Rusinë për planifikimin e sulmit ose pushtimit të Ukrainës, gjë që zyrtarët rusë e mohuan në mënyrë të përsëritur deri më 23 shkurt 2022.
Më 21 shkurt 2022, Rusia njohu Republikën Popullore të Donetskut dhe Republikën Popullore të Luhanskut, dy shtete të vetëshpallura në Donbas të kontrolluara nga separatistët pro-rusë. Të nesërmen, Këshilli i Federatës së Rusisë autorizoi përdorimin e forcës ushtarake jashtë vendit dhe trupat ruse të hapura hynë në të dy territoret. Pushtimi filloi në mëngjesin e 24 shkurtit, kur Putini njoftoi një “operacion special ushtarak” për “çmilitarizimin dhe denazifikimin” e Ukrainës. Minuta më vonë, raketa dhe sulme ajrore goditën në të gjithë Ukrainën, duke përfshirë kryeqytetin Kiev, pasuar menjëherë nga një pushtim i madh tokësor nga drejtime të shumta. Në përgjigje, presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy miratoi ligjin ushtarak dhe mobilizimin e përgjithshëm.
Pushtimi është dënuar gjerësisht ndërkombëtarisht. Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara miratoi një rezolutë e cila e dënoi atë dhe kërkoi një tërheqje të plotë. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë urdhëroi Rusinë të pezullonte operacionet ushtarake dhe Këshilli i Evropës dëboi Rusinë. Shumë vende vendosën sanksione të reja, të cilat kanë prekur ekonomitë e Rusisë dhe të botës, dhe kanë ofruar ndihmë humanitare dhe ushtarake për Ukrainën. Protestat u zhvilluan në mbarë botën; ata në Rusi janë përballur me arrestime masive dhe rritje të censurës mediatike duke përfshirë ndalimin e termave “luftë” dhe “pushtim”. Kompani të shumta tërhoqën produktet dhe shërbimet e tyre nga Rusia dhe Bjellorusia, dhe mediat ruse të financuara nga shteti u ndaluan të transmetonin dhe u hoqën nga platformat online. Gjykata Ndërkombëtare Penale hapi një hetim mbi akuzat për krime lufte ushtarake ruse në Ukrainë.
Në muajt para pushtimit, zyrtarët rusë akuzuan Ukrainën për nxitje të tensioneve, rusofobinë dhe shtypjen e rusishtfolësve në Ukrainë. Ata gjithashtu bënë kërkesa të shumta sigurie të Ukrainës, NATO-s dhe aleatëve jo-NATO në BE. Këto veprime u përshkruan nga komentuesit dhe zyrtarët perëndimorë si përpjekje për të justifikuar luftën. Më 9 dhjetor 2021, Putin tha se “Rusofobia është hapi i parë drejt gjenocidit”.
Rusia lëshoi kërkesa për SHBA-në dhe NATO-n, duke përfshirë një marrëveshje ligjërisht të detyrueshme që parandalon Ukrainën të bashkohet ndonjëherë me NATO-n dhe largimin e forcave shumëkombëshe të stacionuara në shtetet anëtare të Evropës Lindore të NATO-s. Rusia kërcënoi një përgjigje të papërcaktuar ushtarake nëse NATO vazhdon të ndjekë një “vijë agresive”. Këto kërkesa u interpretuan gjerësisht si të pazbatueshme; Anëtarët e rinj të NATO-s në Evropën Qendrore dhe Lindore i ishin bashkuar aleancës sepse popullsia e tyre gjerësisht preferonte të lëvizte drejt sigurisë dhe mundësive ekonomike të ofruara nga NATO dhe BE, dhe qeveritë e tyre kërkuan mbrojtje nga irredentizmi rus. Kërkesa për një traktat formal që parandalonte Ukrainën të bashkohej me NATO-n u pa gjithashtu si e pazbatueshme nga zyrtarët perëndimorë, pasi do të binte ndesh me politikën e “dyerve të hapura” të traktatit, megjithëse NATO nuk tregoi dëshirë për t’iu përgjigjur kërkesave të Ukrainës për t’u anëtarësuar.
Si lufta në Ukrainë po sjell lojtarë të rinj në arenën ndërkombëtare.
Recep Tayyip Erdoğan, presidenti autoritar i Turqisë dhe pushtuesi serial i Sirisë dhe Irakut, është një nga disa paqebërësit që nuk kanë gjasa të jenë. Erdogan ka blerë raketa nga Rusia, ka shitur drone në Ukrainë dhe vendi i tij i përket NATO-s. Ndoshta kjo është arsyeja pse askush nuk i beson atij. Bisedimet e nivelit të lartë javën e kaluar në Turqi ishin një stërvitje ruse për humbje kohe. Por duke i pritur ato, Erdogan shpreson për një nxitje përpara zgjedhjeve të vështira vitin e ardhshëm.
Emmanuel Macron i Francës duket se i ka shtuar një shtysë kritike ofertës së tij për rizgjedhje presidenciale përmes përpjekjeve të tij të vazhdueshme për të mbajtur Putinin të angazhuar në një lloj dialogu.
Kancelari Gjermanisë, Olaf Scholz tronditi miqtë dhe armiqtë menjëherë pas pushtimit duke pezulluar gazsjellësin shumë të çmuar Nord Stream 2 nga Rusia dhe duke krijuar një fond prej 85 miliardë paund për të rritur forcat e armatosura të vendit. Për herë të parë që nga epoka naziste, Gjermania ka filluar të riarmatoset – dhe Evropa brohoriti. E jashtëzakonshme.
Izraeli i ka zhgënjyer miqtë e tij me sulmin e tij pushtues, i justifikuar në dukje nga nevoja për të mbajtur marrëdhëniet me Rusinë në Siri. Por qeveria e saj e djathtë do të jetë e lumtur nëse lufta prish marrëveshjen e ringjallur bërthamore të propozuar nga perëndimi me Iranin, ndaj së cilës Putini gjithnjë mashtrues ka ngritur papritur kundërshtime të reja.
Boris Johnson, kryeministri i Britanisë, ishte ne qender te kritikave për festime të paligjshme në Downing Street në shkelje të rregullave të bllokimit të Covid. Por lufta, duke e lejuar atë të luajë një burrë shteti ndërkombëtar, ka dhënë një frymë të re të jetës politike – tani për tani.
Deklaratat e Bidenit: “Putin nuk mund të qëndrojë në pushtet“, rrezikon bisedimet e paqes.
Kohët e fundit, Biden ka bërë vazhdimisht sulme dhe ofendime personale ndaj homologut të tij rus. Më 26 mars, gjatë vizitës së tij në Varshavë, ai pretendoi se “njeriu [Putini] nuk mund të qëndrojë në pushtet”.
“Për hir të Zotit, ky njeri nuk mund të qëndrojë në pushtet”, deklaroi presidenti amerikan Joe Biden më 26 mars gjatë fjalimit të tij në Varshavë të Polonisë.
A kërkoi presidenti amerikan largimin e presidentit rus?
Administrata e Biden-it është përpjekur të tërhiqet nga komentet e Biden-it. Menjëherë pas fjalimit, raportoi një zyrtar të Shtëpisë së Bardhë duke pretenduar se Biden nuk po bënte thirrje për largimin e Vladimir Putinit, por përkundrazi thoshte se “Putinit nuk mund të lejohet të ushtrojë pushtet mbi fqinjët e tij ose rajonin”. Sekretari amerikan i Shtetit Antony Blinken tha në një konferencë për shtyp se “ne nuk kemi një strategji të ndryshimit të regjimit në Rusi apo askund tjetër”. Dhe vetë Biden mohoi se ai po bënte thirrje për ndryshimin e regjimit kur iu bë pyetja një ditë pas fjalimit të tij.
Një numër politikanësh perëndimorë, përfshirë presidentin francez Emmanuel Macron, në thelb u distancuan nga komentet e Biden. Komisioni Evropian ka deklaruar se BE-ja nuk po kërkon të sjellë një ndryshim në udhëheqjen e Rusisë. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së Antonio Guterres, duke komentuar fjalët e presidentit amerikan, bëri thirrje për shmangien e veprimeve dhe retorikës rreth Ukrainës që çojnë në përshkallëzim. Gazeta britanike Times sugjeroi se këto komente të liderit amerikan mund të jenë gafa më e madhe që ai ka bërë në më shumë se gjysmë shekulli të karrierës së tij politike.
Fyerjet personale të presidentit amerikan Joe Biden ndaj homologut të tij rus Vladimir Putin kanë një ndikim negativ në marrëdhëniet mes dy vendeve, por “dialogu midis Moskës dhe Uashingtonit është i domosdoshëm në çdo rast, është në interes të gjithë botës”, theksonte zëdhënësi i Kremlinit, Dmitry Peskov.
Shtetet e Bashkuara kanë një histori të arritjes së qëllimeve të tyre gjeopolitike duke hequr liderët kundërshtarë nga pushteti. Ajo e ka bërë këtë në shumë forma përmes mjeteve të ndryshme – ndonjëherë duke futur operatorë të fshehtë të inteligjencës në vend për të nxitur grusht shteti, ndonjëherë duke dërguar ndihmë materiale partive opozitare dhe ndonjëherë duke ofruar mbështetje retorike për ato që Shtetet e Bashkuara mendojnë se aspirojnë për amerikanët versionin e”lirisë” , mendojne analistet, ndaj ajo qe shqiptoi Biden jo vetëm rrezikoi negociatat por në një të ardhme mund të përdoret si justifikim i Presidentit rus për përshkallëzimin e luftës.
Sanksionet perendimore
Përgjigja shumëkombëshe ndaj pushtimit rus të Ukrainës ka treguar se rënia e rendit global të bazuar në rregulla të pasluftës mund të mos jetë e pashmangshme. Një muaj më parë, askush nuk parashikoi se Gjermania do të kthente hezitimin ushtarak prej dekadash dhe do të derdhte 100 miliardë euro në buxhetin e saj të mbrojtjes, ose se Zvicra do të ngrinte asetet e oligarkëve rusë, ose se YouTube, Kupa Botërore e futbollit dhe kompanitë globale të energjisë do të shkurtonin të gjitha lidhjet me Rusinë.
Sanksionet janë gjoba të vendosura nga një vend ndaj një vendi tjetër për të ndaluar këtë të fundit të veprojë në mënyrë agresive ose për të thyer ligjin ndërkombëtar. Në këtë rast, sanksionet që i nënshtrohet Rusisë janë më të rëndat ndër ato që janë aplikuar deri më tani ndaj Moskës dhe një numër i madh vendesh i kanë vendosur ato. Po përmendim disa prej tyre:
-Ndalimi i eksportit të mallrave me përdorim të dyfishtë (civil dhe ushtarak), përfshirë pjesët rezervë për automjete të vendosura nga BE, SHBA dhe Britania e Madhe;
-Ndalimi i fluturimeve të të gjitha kompanive ruse në hapësirën ajrore të BE-së, SHBA-së dhe Britanisë së Madhe (që ndaloi edhe charterët privatë të dhënë me qira nga Rusia);
-BE, SHBA dhe Britania e Madhe aplikuan sanksione ndaj më shumë se 1000 individëve dhe kompanive të përcaktuara përgjithësisht si oligarkë, të konsideruar si bashkëpunëtorë të ngushtë të Kremlinit; pronat që i përkisnin presidentit Vladimir Putin dhe ministrit të Punëve të Jashtme Serghei Lavrov u ngrinë;
-SHBA ndaloi importet e naftës dhe gazit nga Rusia, ndërsa Britania e Madhe do të ndërpresë importin e naftës ruse deri në fund të vitit 2022; BE-ja deklaroi se do të kalojë në burime alternative të energjisë dhe do të bëhet e pavarur nga energjia që furnizon Rusia para vitit 2030. Gjatë vizitës së fundit të presidentit Joseph Biden në Evropë, është rënë dakord që SHBA të furnizojë rreth 50 miliardë metra kub gaz të lëngshëm për BE-ja;
-Gjermania pezulloi për momentin formalitetet për komisionimin e Rrjedhës së Veriut 2;
Ndër sanksionet financiare përmendim ngrirjen e aseteve të Bankës Qendrore të Rusisë në vlerën 630 miliardë dollarë, hap që shkaktoi zhvlerësimin e rublës me 22% që nga fillimi i vitit 2022, rritje të çmimeve të mallrave të importuara dhe një inflacion prej 14%;
Disa banka ruse u përjashtuan nga sistemi financiar ndërkombëtar SWIFT.
Presidenti Putin deklaroi se kombet armiqësore do të detyrohen të paguajnë për importet e gazit nga Rusia në rubla, në mënyrë që të ndihmojnë në rimëkëmbjen e monedhës kombëtare.
Negociatat e paqes mes Rusisë dhe Ukrainës
Raundi i parë (28 shkurt)
Raundi i parë i bisedimeve filloi më 28 shkurt, pranë kufirit me Bjellorusinë. Zyra e presidentit ukrainas tha se qëllimet kryesore ishin thirrja për një armëpushim të menjëhershëm dhe për tërheqjen e trupave ruse nga Ukraina. Ai përfundoi pa marrëveshje të menjëhershme.
Raundi i dytë (3 mars)
Më 3 mars filloi raundi i dytë i bisedimeve të paqes. Të dyja palët ranë dakord për hapjen e korridoreve humanitare për evakuimin e civilëve. Kërkesat e Rusisë ishin njohja nga Ukraina e Krimesë së pushtuar nga Rusia, pavarësia për Luhanskun dhe Donetsk të kontrolluara nga separatistët dhe “demilitarizimi” dhe “denazifikimi”. Ministri i Jashtëm ukrainas Dmytro Kuleba deklaroi se ndërsa vendi i tij ishte gati për rifillimin e bisedimeve, kërkesat e Rusisë nuk kishin ndryshuar
Raundi i tretë (7 mars)
Një raund i tretë negociatash filloi më 7 mars, mes luftimeve dhe bombardimeve të vazhdueshme. Edhe pse një marrëveshje nuk ishte arritur ende, negociatori ukrainas dhe këshilltari i presidentit Mykhailo Podoliak shkroi në Twitter se “kishte disa ndryshime të vogla pozitive në lidhje me logjistikën e korridoreve humanitare”.
Forumi i Diplomacisë së Antalisë (10 mars)
Më 10 mars, Ministrat e Jashtëm rusë Sergej Lavrov dhe Dmytro Kuleba u takuan për bisedime në Antalia, Turqi me Ministrin e Jashtëm turk Mevlüt Çavuşoğlu si ndërmjetës, në kontaktin e parë të nivelit të lartë midis dy palëve që nga fillimi i pushtimit. Ukraina ishte përpjekur të negocionte një armëpushim 24-orësh për të ofruar ndihmë dhe evakuim për civilët, veçanërisht në Mariupol.Pas dy orësh bisedime, nuk u arrit asnjë marrëveshje. Sulmet ajrore në qytetin port vazhduan.
Raundi i katërt (14–17 mars)
Një raund i katërt negociatash filloi më 14 mars nëpërmjet videokonferencës. Bisedimet zgjatën disa orë dhe përfunduan pa ndonjë përparim. Të dy palët rifilluan bisedimet më 15 mars, pas së cilës Volodymyr Zelenskyy i përshkroi bisedimet si fillimin e “dukjes më realiste”.
Të dyja palët rifilluan përsëri bisedimet më 16 mars. Më vonë atë ditë, Financial Times raportoi se një plan prej 15 pikash, i diskutuar fillimisht më 14 mars, i negociuar me rusët, po identifikohej nga Zelenskyi si më realist për përfundimin e luftës. Pas ditës së katërt të bisedimeve më 17 mars, Rusia tha se një marrëveshje nuk ishte arritur. Pas bisedimeve, Ministri i Jashtëm francez Jean-Yves Le Drian paralajmëroi se Rusia vetëm “po pretendonte të negocionte”, në përputhje me një strategji që ajo ka përdorur diku tjetër.
Më 20 mars, Ministri i Jashtëm i Turqisë, Mevlüt Çavuşoğlu, ndërmjetësues i bisedimeve, i përshkroi ato si “duke bërë përparim”. Duke iu referuar rolit të tij si “ndërmjetës dhe lehtësues i ndershëm”, ai dha pak detaje të tjera.
Pas fjalimit të tij në parlamentin izraelit, Zelenskyy tha se Izraeli po përpiqet gjithashtu të inkurajojë bisedimet e paqes.
Raundi i pestë (21 mars)
Raundi i pestë i bisedimeve, më 21 mars, nuk arriti të arrijë një përparim. Zelenskyy bëri thirrje për bisedime të drejtpërdrejta me Putinin për t’i dhënë fund luftës. Sergej Lavrov tha se bisedimet e drejtpërdrejta midis dy presidentëve do të zhvillohen vetëm pasi të dyja palët të jenë më afër arritjes së një zgjidhjeje.
Rinovimi i bisedimeve 29–30 mars
Më 28 mars, Zelenskyy konfirmoi se një rinovim i bisedimeve të paqes me Rusinë do të fillonte në Stamboll më 29 mars, me synimin për të diskutuar neutralitetin ukrainas, së bashku me mohimin e çdo pretendimi për anëtarësimin e Ukrainës në NATO në të ardhmen. Më 29 mars, kryeministrja e Estonisë, Kaja Kallas, tregoi në marrëveshje me ministrin francez Le Drian se çdo ofertë ruse për negociata paqësore rreth Ukrainës, ose tërheqje nga Kievi, duhet të konsiderohet me skepticizëm diplomatik, bazuar në një histori të pabesueshmërisë ruse në të ngjashme negociatat e paqes me vendet e tjera.
© 2022 Argumentum
*Analiza e muajit Mars 2022- Revista online “Argumentum”
