Instituti Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES) analizon pozicionin e Izraelit pas padisë së ngritur nga Afrika e Jugut (RSA) përpara Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (ICJ) në Hagë. Nga analiza e gjerë e titulluar “Izrael – ICJ 2024: Izraeli para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë”, ne nxjerrim në pah pjesët më interesante.*
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) në Hagë, shënoi një precedent historik më 11 janar 2024, pasi organi më i lartë gjyqësor i Kombeve të Bashkuara filloi të shqyrtonte pretendimet e Republikës së Afrikës së Jugut (RSA) në padinë e saj kundër Izraelit që pretendonte se kryerja e “kimit të gjenocidit” kundër palestinezëve në Rripin e Gazës. Afrika e Jugut akuzoi Izraelin përpara GJND-së për shkeljen e Konventës për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Krimit të Gjenocidit dhe për kryerjen e “akteve të gjenocidit” në Rripin e Gazës. Afrika e Jugut beson se sulmi i kryer nga Hamasi më 7 tetor nuk mund të justifikojë veprimet e Izraelit në Gaza.
Është një precedent historik pasi është hera e parë që një shtet hebre ndiqet penalisht sipas Konventës së OKB-së për Gjenocidin, miratuar pas Luftës së Dytë Botërore në dritën e krimeve të kryera kundër të njëjtit popull, hebrenjve, gjatë Holokaustit.
Në aplikacionin prej 84 faqesh, Afrika e Jugut pohon se veprimet e Izraelit dhe vrasja e palestinezëve janë “gjenocidale në karakter”, sepse ato u kryen me një qëllim specifik për të shkatërruar palestinezët në Gaza si pjesë e nacionalitetit të gjerë palestinez, racor, dhe grupi etnik.
Më tej, ankesa pretendon se sjellja e Izraelit, nëpërmjet organeve të tij shtetërore, agjentëve shtetërorë dhe personave dhe subjekteve të tjera që veprojnë sipas udhëzimeve të tij ose nën drejtimin, kontrollin ose ndikimin e tij, përbën një shkelje të rëndë të detyrimeve të tij ndaj palestinezëve në Gaza. Në kërkesë thuhet se Izraeli ka dështuar në parandalimin e gjenocidit dhe nuk ka ndjekur penalisht nxitjet e drejtpërdrejta dhe/ose publike për të kryer gjenocid.
Ekipi ligjor i Afrikës së Jugut, i udhëhequr nga Ministri i Drejtësisë Ronald Lamola, argumenton se “qëllimi gjenocidal i Izraelit ekziston dhe qëllimi i ushtarëve të tij është të shkatërrojnë Gazën. Palestinezët i nënshtrohen bombardimeve të vazhdueshme kudo që të kthehen, dhe më shumë se 80% e popullsisë së Gazës vuan nga uria”.
Ekipi ligjor theksoi praninë e luftënxënësve në Izrael që kontribuan në gjenocidin e kryer në Gaza, duke përfshirë ministra si ministri i Mbrojtjes Yoav Gallant, i cili përdori termin “kafshë njerëzore”. Edhe kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu, u tërhoq nga mitet e lashta biblike në një fjalim televiziv më 25 tetor 2023, për të justifikuar synimin e tij për të vazhduar luftën në Rripin e Gazës. Ai thirri “profecinë e Isaisë”: “Ne jemi fëmijë të dritës, ndërsa ata janë fëmijë të errësirës dhe drita do të triumfojë mbi errësirën”. Në një deklaratë që shkaktoi zemërim, Benjamin Netanyahu kujtoi një legjendë nga Libri i Parë i Samuelit: “Tani shkoni dhe goditni Amalekun dhe shkatërroni plotësisht gjithçka që ata kanë dhe mos i kurseni; por vritni burra dhe gra, foshnja dhe foshnja gjidhënësit, kaun dhe delen, devenë dhe gomarin dhe luftojini derisa të shkatërrohen“.
Republika e Afrikës së Jugut i kërkon GJND-së të tregojë masa të përkohshme për të detyruar Izraelin të “parandalojë gjenocidin, të ndalojë gjenocidin dhe të ndëshkojë autorët e gjenocidit”. Këto masa të përkohshme synojnë të parandalojnë përkeqësimin e mëtejshëm të situatës ndërkohë që gjykimi është në vazhdim. Ai gjithashtu i bën thirrje GJND-së të nxjerrë nëntë masa të përkohshme që urdhërojnë Izraelin të pezullojë menjëherë operacionet e tij ushtarake në Gaza dhe të marrë hapat e nevojshëm për të ndëshkuar ata që janë përfshirë në akte gjenocidi, për të ruajtur provat e gjenocidit, për të penguar personelin ndërkombëtar dhe zyrtarë të tjerë përkatës që të hyjnë në Gaza. për qëllime të tilla, t’i dorëzojë GJND-së raporte të rregullta mbi zbatimin e masave të lartpërmendura dhe të përmbahen nga veprimet që do të komplikonin ose zgjasin çështjen.
Aplikimi i Afrikës së Jugut është i dukshëm për përdorimin e termit Erga omnes partes (të drejta ose detyrime që zbatohen ose janë të zbatueshme kundër të gjithëve). I përditësuar pas çështjes së së drejtës ndërkombëtare të Gambisë kundër Mianmarit në vitin 2019, ky parim i referohet detyrimeve të një shteti ndaj komunitetit ndërkombëtar në tërësi. Ai shtrihet përtej kufijve të marrëveshjeve dypalëshe ose shumëpalëshe. Ky koncept do të thotë se parimet dhe standardet themelore të së drejtës ndërkombëtare, siç është ndalimi i gjenocidit, janë detyrime që të gjitha shtetet kanë ndaj bashkësisë ndërkombëtare në tërësi. Shkeljet e këtyre detyrimeve konsiderohen si krime kundër rendit ndërkombëtar, duke i dhënë çdo shteti të drejtën të marrë masat e nevojshme për të siguruar parandalimin e shkeljeve të tilla.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND)
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë është një organ i Kombeve të Bashkuara. Duhet të theksohet se GJND-ja zgjidh vetëm mosmarrëveshjet ndërmjet shteteve. Ai nuk ka autoritetin për të ndjekur penalisht individë ose për të lëshuar urdhër-arreste.
E përbërë nga 17 gjyqtarë, duke përfshirë një gjyqtar ad hoc secili nga Izraeli dhe Afrika e Jugut, Gjykata do të japë vendimin e saj për masat e përkohshme pasi të dëgjojë argumentet nga të dyja palët deri në fund të janarit. Ndërsa vendimet e GJND-së janë ligjërisht të detyrueshme, gjykatës i mungojnë mjetet për t’i zbatuar ato.
Efektiviteti i gjykatës mbështetet në bashkëpunimin ndërmjet palëve të përfshira. Kur palët bien dakord që gjykata të veprojë si arbitër, ato përgjithësisht respektojnë vendimin e saj. Megjithatë, ekziston mundësia që pala humbëse të mos respektojë vendimin e gjykatës. Mënyra e vetme për të zbatuar një vendim gjyqësor është përdorimi i forcës ushtarake, e cila kërkon autorizim nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së. Duke qenë se administrata amerikane ka shprehur mendimin se pretendimit të Afrikës së Jugut i mungon baza ligjore, supozohet se do të mbrojë Izraelin në Këshillin e Sigurimit të OKB-së duke përdorur të drejtën e vetos.
Vitet e fundit, GJND-ja ka trajtuar dy raste të tjera në lidhje me gjenocidin. E para ishte çështja e ngritur nga Gambia kundër Mianmarit për të mbrojtur popullin Rohingya në 2019, dhe e dyta ishte çështja e ngritur nga Ukraina kundër Rusisë në vitin 2022 duke kundërshtuar justifikimin e pushtimit të Donbasit nga presidenti Vladimir Putin si parandalim gjenocidi. Në të dyja rastet, GJND-ja nxori masa të përkohshme dhe diskutimet në lidhje me meritat e plota të rasteve janë ende në vazhdim.
Rregullat e GJND-së lejojnë që një shtet që është palë në një çështje dhe nuk ka një gjyqtar nga vendi i tij në gjykatë për të caktuar një gjyqtar ad hoc, siç është rasti me Izraelin dhe Afrikën e Jugut. Dy gjyqtarët ad hoc nga Izraeli dhe Afrika e Jugut janë ish-presidenti i Gjykatës së Lartë izraelite Aharon Barak dhe ish-zëvendësministri i drejtësisë i Afrikës së Jugut Dikgang Moseneke, i cili bëri betimin përpara Presidentit të GJND-së, gjyqtarit Joan Donoghue.
Përgjigja e Izraelit ndaj padisë
Izraeli parashikon që Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) mund të nxjerrë masa të përkohshme kundër vendit pa urdhëruar një armëpushim total. GJND-ja mund të udhëzojë Izraelin të lejojë hyrjen e ndihmave humanitare në Rripin e Gazës, të formojë një komitet të paanshëm hetimor ose të lejojë kthimin e palestinezëve në pjesën veriore të Rripit të Gazës. Ekziston një shans realist që GJND-ja t’i përgjigjet në mënyrë të favorshme kërkesës së Afrikës së Jugut dhe të nxjerrë masa të përkohshme për shkak të pragut relativisht të ulët të provave në këtë fazë të procedurave ligjore. Për të siguruar rezultatin e dëshiruar në këtë rast, shteti aplikues duhet të bindë të paktën 9 nga 17 gjyqtarët se veprimet e Izraelit në Gaza përmbushin përkufizimin ligjor të gjenocidit dhe se ka një urgjencë për t’i ndaluar ato.
Gjatë procedurave në Hagë, këshilltarja ligjore e qeverisë izraelite njoftoi synimin e saj për të shqyrtuar ligjërisht disa deklarata ekstremiste të bëra nga figura të larta izraelite, të cilët kohët e fundit bënë thirrje për dëmtim të qëllimshëm ndaj civilëve të pafajshëm në Rripin e Gazës. Në një deklaratë të përbashkët me Prokurorin e Shtetit Amit Eisman, ata theksuan se “Shteti i Izraelit, përfshirë shërbimet e tij të sigurisë, është i detyruar të veprojë në përputhje me parimet e së drejtës ndërkombëtare dhe ligjet e luftës.” Deklaratat që mund të kërkojnë, ndër të tjera, dëmtimi i qëllimshëm i civilëve, është në kundërshtim me politikën e vendosur dhe mund të përbëjë vepër penale, duke përfshirë nxitjen për të kryer një krim. Gjykata mund t’i konsiderojë disa deklarata si nxitje për gjenocid. Izraeli duhet të provojë gjatë procedurës se Aktivitetet në Rripin e Gazës janë në përputhje me objektivat mbrojtëse dhe janë në përputhje me ligjet e luftës. Ato gjithashtu duhet të demonstrojnë se çdo devijim nga ligji hetohet dhe përgjegjësit do të sillen para drejtësisë.
Pavarësisht armiqësisë midis Benjamin Netanyahu dhe ministrave të tij ndaj gjyqtarit liberal në pension Aharon Barak, ish-president i Gjykatës së Lartë izraelite, Netanyahu u detyrua ta zgjidhte atë për të përfaqësuar Izraelin në ekipin e gjyqtarëve përpara Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Gjykatësi Barak, një i mbijetuar i Holokaustit, ka një reputacion të rëndësishëm ndërkombëtar në qarqet akademike dhe ligjore.
Termi “gjenocid”
Parandalimi i gjenocidit ishte padyshim ambicia e Konventës së vitit 1948 për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Krimit të Gjenocidit (CPPCG) e miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së në Paris pas Luftës së Dytë Botërore dhe Holokaustit. Mund të thuhet se kjo marrëveshje, më shumë se çdo tjetër, është rezultat i përpjekjeve të një personi, avokatit hebre Raphael Lemkin nga Polonia, i cili emigroi në SHBA duke ikur nga nazistët.
Në vitin 1944, Lemkin shpiku termin “gjenocid” për atë që kryeministri i atëhershëm britanik Winston Churchill e quajti “krim pa emër” dhe kaloi vitet e para të pasluftës duke lobuar në OKB. Megjithatë, megjithë fitoren e tij personale në OKB, Lemkin nuk arriti të bindë Kongresin e SHBA për të ratifikuar marrëveshjen. Senati madje refuzoi ta dëgjonte dhe ligjvënësit ngritën shqetësime se një ligj i tillë do t’i linte Shtetet e Bashkuara të pambrojtura ndaj ndjekjes penale.
Lemkin besonte se vetëm Shtetet e Bashkuara kishin fuqinë dhe pozitën ndërkombëtare të nevojshme për të imponuar marrëveshjen dhe për ta bërë atë ligj global. Vetëm në vitin 1988 Senati amerikan ratifikoi përfundimisht Konventën dhe e shpalli gjenocidin një krim sipas ligjit amerikan. Ratifikimi përfshinte kushte, veçanërisht që kërkonin miratimin nga qeveria e SHBA për çdo rast të ngritur kundër Shteteve të Bashkuara.
Shumë politikanë shpesh përdorin termin gjenocid për një gamë të gjerë krimesh si krimet e luftës ose krimet kundër njerëzimit. Megjithatë, përcaktimi dhe kualifikimi i gjenocidit nuk ka të bëjë me numrin e vdekjeve. Kriteri më i rëndësishëm është “qëllimi gjenocidal” për të shkatërruar fizikisht grupe njerëzish bazuar në racën, kombësinë, fenë ose origjinën e tyre. Në vitet e fundit, politikanët kanë përdorur vazhdimisht termin gjenocid për të përshkruar shkeljet e të drejtave të njeriut në Kinë në vitin 2021, por Kina ende nuk është akuzuar për gjenocid nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë për veprimet e saj kundër pakicës së saj Ujgure.
Ekspertët ligjorë theksojnë tre lloje gjenocidi të njohura nga Gjykata Penale Ndërkombëtare: Ruanda, ku rreth 800,000 tutsi dhe hutu të moderuar u vranë në gjenocidin e vitit 1994; gjenocidi i Srebrenicës në Bosnje dhe Hercegovinë në 1995; dhe vrasjet masive të kryera nga Kmerët e Kuq në Kamboxhia në vitet 1970. Ndërsa ligji përcakton qartë se çfarë është gjenocidi, ka përpjekje për të përdorur termin për ngjarje që nuk plotësojnë përkufizimin ligjor të gjenocidit, qofshin të lidhura me ujgurët në Kinë apo luftën aktuale në Ukrainë. Ekspertët theksojnë vështirësinë e vërtetimit të “qëllimit” për shkak të mungesës së shpeshtë të provave të drejtpërdrejta.
Krahasimi i bombardimeve të Gazës në 2023 me qytetin gjerman të Dresdenit në 1945
Ambasadorja izraelite në Britani, Tzipi Hotovely, krahasoi bombardimin e Rripit Palestinez të Gazës nga Forcat e Mbrojtjes Izraelite (IDF) me bombardimin e Aleatëve të qytetit gjerman të Dresdenit gjatë Luftës së Dytë Botërore, duke deklaruar se ishte “e vetmja mënyrë” për të mposhtur Gjermaninë naziste dhe tani për të kapërcyer lëvizjen e Hamasit në Rripin e Gazës.
Shkatërrimi i Dresdenit ishte një fushatë e vazhdueshme bombardimi tre-ditore që u zhvillua nga 13 deri më 15 shkurt 1945, në muajt e fundit të Luftës së Dytë Botërore, me qëllimin për të detyruar Gjermaninë naziste të dorëzohej. Bombardimet masive të Aleatëve rezultuan në zhdukjen e mbi 90% të Dresdenit dhe vdekjen e më shumë se 25,000 civilëve gjermanë, duke ndezur polemika në mbarë botën në lidhje me përcaktimin ligjor të këtij operacioni dhe rezultatin e tij. Rrjedhimisht, përkufizimi i gjenocidit nuk zbatohet për këtë veprim të Aleatëve.
Debati dhjetëvjeçar rreth zbatimit të ligjeve dhe konventave ndërkombëtare në rrethana të ndryshme dhe aftësia e fituesit për të justifikuar veprimet e tyre duke përdorur argumente në dukje të papranueshme ose të palogjikshme, vazhdon edhe sot e kësaj dite.
Deklarata e ambasadorit izraelit në Britaninë e Madhe sugjeron se këtë herë Izraeli po luan të njëjtin rol si aleatët në bombardimin e qytetit gjerman, një ngjarje e cila mbetet e diskutueshme edhe sot e kësaj dite. Ngjashmëria qëndron në precedentin historik të vendosur nga bombardimi i Dresdenit, duke shfaqur fuqinë e bombardimeve strategjike, pavarësisht se ekspertët ligjorë ndërkombëtarë e konsiderojnë atë një krim lufte, me disa që e përshkruajnë Dresdenin si “Hiroshima gjermane”.
Pjesëmarrja e Izraelit në procedurat e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND) për t’u mbrojtur kundër akuzave për krime kundër njerëzimit në Gaza përfaqëson një ndryshim të rëndësishëm dhe potencialisht të dobishëm në strategjinë ligjore të Izraelit. Vendimi i Izraelit nënkupton ndryshime në politikën e tij të gjatë të mospjesëmarrjes, siç u pa në vitin 2004 kur zgjodhi të mos paraqitej para Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për një çështje në lidhje me ligjshmërinë e pengesës së sigurisë në Bregun Perëndimor. Izraeli e injoroi vendimin, duke përmendur një “refuzim për të njohur juridiksionin e gjykatës”.
Sipas ekspertëve të së drejtës ndërkombëtare, vërtetimi i “qëllimit gjenocidal” dhe ngatërrimi i krimeve të luftës me gjenocidin janë sfidat më të rëndësishme në këtë rast. Për momentin, GJND-së i mungojnë prova konkrete përveç dhjetëra deklaratave të bëra nga zyrtarët izraelitë që shprehin qëllimin për të kryer gjenocid. Pa këto deklarata, nuk ka gjasa që padia të kishte arritur në këtë fazë dhe Izraeli mund të mos e kishte marrë këtë çështje kaq seriozisht.
Izraelitët dhe palestinezët duhet të kujtojnë Nelson Mandelën
Izraelitët dhe palestinezët duhet të shikojnë drejt së ardhmes duke arritur paqe të qëndrueshme përmes një marrëveshjeje paqeje, së bashku me faljen universale, të frymëzuar nga babai i Republikës moderne të Afrikës së Jugut, Nelson Mandela, dhe modeli i tij i çmontimit fleksibël të sistemit të dominimit dhe diskriminimit racor. Mandela nuk harroi të kritikonte Izraelin për mbështetjen e kaluar të regjimit të aparteidit në Afrikën e Jugut. Megjithatë, pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Oslos në 1993 midis Izraelit dhe Palestinezëve, ai bëri thirrje për një zgjidhje me dy shtete. Marrëdhëniet me Izraelin përjetuan zhvillim të jashtëzakonshëm gjatë sundimit të Mandelës. Në ditën kur mori çmimin Nobel për Paqen në vitin 1993, Mandela tha se do t’ia jepte çmimin kryeministrit të atëhershëm izraelit Yitzhak Rabin, të cilin e konsideronte më të merituar se veten. Rrjedhimisht, një vit më vonë, Çmimi Nobel i Paqes 1994 iu dha Yitzhak Rabin, Shimon Peres dhe Yasser Arafat.
*Marrë nga “IFIMES”, përshtatur nga Argumentum.al
