Departamenti amerikan i Shtetit ka bërë publike ditën e enjte raportin mbi klimën e biznesit në Shqipëri. Në raportin vjetor mbi mundësitë për investimet e huaja, DASH thekson një numër problemesh që nuk e bëjnë të favorshme për investim klimën e biznesit në Shqipëri.
Në faqen e parë në përmbledhjen e konkluzioneve të detajuara në vijim, theksohet: “Investitorët e huaj ankohen për korrupsionin e lartë, sidomos në gjyqësor, për mungesën e transparencës në prokurimet publike dhe për kontratat e pafuqishme”.
Dokumenti vlerëson se pavarësisht reformës në drejtësi, investitorët e huaj e perceptojnë klimën e biznesit si problematike dhe thonë se Shqipëria mbetet një vend i vështirë për të bërë biznes.
Një tjetër shqetësim në rritje për investitorët e huaj, sipas raportit të Departamentit të Shtetit, është se entet rregullatore e kanë të vështirë të interpretojnë legjislacionin kontradiktor dhe rregulloret dhe përfundojnë duke favorizuar kompanitë e lidhura me politikën.
Një tjetër pikë ku Departamenti i Shtetit ndalet në analizën e tij është partneriteti publik-privat, që sipas tij ka reduktuar ndjeshëm shanset për një konkurrencë të drejtë në treg.
Sipas dokumentit, një tjetër problematikë në këtë fushë është edhe fenomeni i korrupsionit në gjykata për të përfituar ilegalisht prona.
Sa i takon legjislacionit, Departamenti i Shtetit vlerëson se ligjet e miratuara nga qeveria, si ai për Investimet Strategjike dhe ai për krijimin e zonave ekonomike nuk kanë dhënë rezultate.
Përmbledhje në faqen e parë të raportit është si më poshtë:
Shqipëria është një vend me të ardhura mesatare e lart, me një GNI prej 4,180 USD (2016) për person dhe një popullsi prej rreth 2.9 milion njerëz, rreth 45 për qind e të cilëve jetojnë në zonat rurale. Sipas vlerësimeve të FMN-së, PBB-ja reale u rrit me 3.8 për qind në 2017 dhe rritja pritet të arrijë 3.9 për qind në vitet nga 2018 në 2020. Shqipëria mori statusin e kandidatit të BE në qershor 2014. Në nëntor 2016, Komisioni Evropian rekomandoi hapjen e negociatave për pranimin në BE të Shqipërisë, të kushtëzuara kryesisht nga zbatimi i një pakete të reformës gjyqësore të miratuar më herët në të njëjtin vit. Në prill të vitit 2018, Komisioni i BE rekomandoi hapjen e negociatave për anëtarësim dhe Këshilli i Bashkimit Evropian do të shqyrtojë këtë rekomandim në qershor 2018.
Investitorët e huaj përmendin korrupsionin, veçanërisht atë në gjyqësor, mungesën e transparencës në prokurimin publik dhe zbatimin e dobët të kontratave si probleme të vazhdueshme në Shqipëri. Në 2016, qeveria shqiptare kaloi ndryshime gjithëpërfshirëse kushtetuese për të reformuar sistemin gjyqësor të vendit dhe për të përmirësuar sundimin e ligjit. Zbatimi i reformës gjyqësore është duke u zhvilluar, duke përfshirë verifikimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve për pasuri të pashpjegueshme, por investitorët e huaj e perceptojnë klimën e investimeve si problematike dhe thonë se Shqipëria mbetet një vend i vështirë për të bërë biznes.
Investitorët raportojnë shqetësime të vazhdueshme që entet rregullatorë përdorin legjislacionin dhe rregulloret e vështira për t’u interpretuar ose jo konsistente si mjete për të shtyrë investitorët e huaj dhe për të favorizuar kompanitë e lidhura me politikën. Rregulloret dhe ligjet që rregullojnë veprimtarinë e biznesit ndryshojnë shpesh dhe pa konsultime kuptimplote me komunitetin e biznesit. Investitorët e mëdhenj të huaj raportojnë presion për të punësuar nënkontraktorë specifikë të lidhur me politikën dhe shprehin shqetësimin rreth përputhshmërisë me Aktin e Praktikave të Korruptimeve të Huaja gjatë operimit në Shqipëri. Raportet e korrupsionit në prokurimin e qeverisë janë të zakonshme. Përdorimi në rritje i kontratave të partneritetit publik privat (PPP) ka ngushtuar mundësitë për konkurrencë, duke përfshirë edhe investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë. Analizat e dobëta kosto-përfitim dhe mungesa e ekspertizës teknike në hartimin dhe monitorimin e kontratave 3P janë shqetësime të vazhdueshme. Qeveria kishte nënshkruar më shumë se 200 kontrata PPP deri në fund të vitit 2017.
Të drejtat e pronës mbeten një sfidë tjetër në Shqipëri, pasi që akti i qartë është i vështirë për t’u marrë. Disa faktorë përfshijnë aktorë të paskrupullt që manipulojnë sistemin e korruptuar të gjykatave për të fituar certifikatën për të një pronë që nuk është e tyre. Kompensimi për tokën e konfiskuar nga regjimi i mëparshëm komunist është i vështirë për t’u arritur dhe joadekuat. Ndërkohë, agjencia e ngarkuar me heqjen e ndërtesave të ndërtuara ilegalisht shpesh vepron pa konsultim të plotë dhe nuk ndjek procedurat.
Për të tërhequr investimet e huaja direkte, qeveria vendase ka miratuar një ligj të ri mbi investimet strategjike në vitin 2015. Ligji i ri parashikon nxitjet e investimeve dhe ofron procedura administrative të shpejta për investitorët strategjikë vendas dhe të huaj, në varësi të madhësisë së investimeve dhe numri i vendeve të punës të krijuara. Qeveria gjithashtu miratoi legjislacionin për krijimin e Zonave të Zhvillimit Ekonomik Ekonomik (TEDAs), të ngjashme me zonat e tregtisë së lirë. Zhvillimi i TEDA-s të parë, në Spitalle, Durrës, iu dha një konsorciumi kompanish vendase në gusht 2017, por vetëm pasi tenderi dështoi tre herë. Zhvillimi i TEDA ende nuk ka filluar, pasi një nga garuesit ka kundërshtuar vendimin në gjykatë.
Indeksi i 2017 i Transparency International (Transparenca Ndërkombëtare) i Perceptimit të Korrupsionit e renditi Shqipërinë në vendin e 91 në 180 vende, një rënie prej tetë vende nga 2016. Si e tillë, Shqipëria tani perceptohet si vendi i dytë më i korruptuar në Ballkanin Perëndimor. Shqipëria vazhdoi të ketë dobësi në zbatimin e kontratave, regjistrimin e pronës dhe marrjes së energjisë elektrike.
Sistemi ligjor shqiptar nuk duket se diskriminon investitorët e huaj. Traktati i Investimeve Dypalëshe të SHBA-së, i cili hyri në fuqi më 1998, siguron që investitorët e SHBA të trajtohen në mënyrë të favorshme. Ligji për Investimet e Huaja përshkruan mbrojtje specifike për investitorët e huaj dhe lejon 100 përqind të pronësisë së huaj të kompanive, përveç në zonat e transportit ajror të brendshëm dhe ndërkombëtar të udhëtarëve dhe transmetimit televiziv.
Energjia, turizmi, furnizimi me ujë dhe kanalizimet, rruga dhe hekurudha, minierat dhe teknologjia e komunikimit të informacionit paraqesin perspektivat më të mira për investimet e huaja direkte në Shqipëri gjatë disa viteve të ardhshme.
