Boshko Jakshiç-Politika[i]
Në sajë të përpjekjeve të organizuara të qeverive të ndryshme dhe mungesës së dukshme të vullnetit politik, në Serbi nuk ka reforma të vërteta që do të mund të shpinin në krijimin e një shoqërie demokratike. Pas një dekade nga fillimi i bisedimeve për antarsim në BE, edhe përkundër zbukurimit të realitetit, Serbia nuk, është as afër antarsimit. Njëfarë kohe disi përparoi, pastaj qëndroi në vend, e tani po bën prapa në lidhje çështjen e reformave kyçe. Rezultati, në rastin më të mirë, është status quoja. Standartet e demokracisë janë shkelur seriozisht, shteti i së drejtës është shndërruar në kategori teorike, parimi i ndarjes së pushteteve nuk respektohet, liria e mediave është kërcënuar.
Serbia para dhjetë viteve mori angazhimin se do të realizonte përgatitjet e nevojshme për antarsim deri në vitin 2018. Gjatë kësaj kohe janë hapur 11 kapituj bisedimesh ndërsa janë mbyllur vetëm dy. Klasteri i fundit i bisedimeve është hapur në vitin 2021. Qëkur janë hapur bisedimet për antarsim, duket sikur janë ndryshuar tezat: nuk i takon BE-së të bëjë përparimin, por Serbisë që të realizojë reforma në përfitim të qytetarëve të saj.
Ministria për integrimin europian publikoi para pak kohësh raportin mbi realizimin e Programit kombëtar për miratimin e trashëgimisë ligjore të BE-së (NPAA) për dymujorin e dytë të këtij viti. Portali European Western Balkans (EWB) informon se që në periudhën nga muaji korrik i vitit 2022 deri në fund të qershorit të këtij viti janë miratuar vetëm 27 përqind të akteve juridike të planifikuara të lidhura me procesin e integrimeve europiane, ose janë miratuar gjithsejt 60 nga 233 akte të planifikuara. Në tremujorin e dytë të këtij viti nga 45 akte, qeveria ka miratuar vetëm dhjetë. Në tremujorin e para suksesi i qeverisë ishte 12 përqind: nga 41 akte të planifikuar, janë miratuar pesë.
Numurat flasin në mënyrë të qartë për flurudhën në rënie. Në vitet e para pas ndryshimit të qeverisë në vitin 2012, qeveria ruajti përqindjen e harmonizimit me BE-në në nivelin mbi 50%. Në gjysmën e parë të vitit 2013, u miratuan madje 85% e akteve të planifikuara. Në vitin 2015, kjo përqindje ishte rreth 60%. Më tej fillon rënia.
A ka përpaim në kapitujt 23 dhe 24, fushat më të rëndësishme që kanë të bëjnë me shtetin e së drejtës? A janë rregulluar kushtet e zgjedhjeve apo a ka bërë ndonjë gjë qeveria që tu afrohet porosive të organizatave ndërkombëtare që ka marrë pas zgjedhjeve të kaluara? A ka reforma thelbësore në fushën e lirisë së shprehjes dhe të mediave? Gojët e politikanëve janë plot e përplot me luftën kundër korrupsionit dhe kriminalitetit të organizuar? E kam fjalën në kuptimin pozitiv.
Jo, jo, jo dhe jo.
Kapitujt 23 dhe 24 qëkur janë hapur në vitin 2016, asnjëherë nuk kanë marrë vlerësimin “mirë” apo “shumë mirë”. Kushtet e papërshtatshme zgjedhore kanë qëndruar të pandryshuara. Liritë e mediave janë imponuar. Në vendin i cili pothuajse që prej pesë vjetësh nuk është në gjendje të miratojë Strategjinë kombëtare të luftës kundër korrupsionit, shihen vetëm rezultate negative.
Si qëndrojnë punët me harmonizimin e politikës së jashtme dhe të sigurisë me atë të BE-së? Mund të shkruhet në strategjinë për sigurinë kombëtare se BE-ja është një prej interesave vitale të Serbisë, por falenderimet adresuar Kinës dhe Rusisë, odet e dashurisë që i thuren Hungarinë e bëjnë atë dokument sikur të jetë shkruar me bojë të padukshme. Largimi nga BE-ja është evident. Kur kësaj i shtohen edhe barazhet e zhvlerësimit të Perëndimit në tabloidet dhe televizionet e rregjimit, nuk të vjen çudi që lodhja me këto përralla rrit edhe frikën e qytetarëve nga BE-ja.
Një pjesë e përgjigjësisë, jo e vogël, i takon edhe Bashkimit Europian, i cili mbështet këtë gjendje. Perëndimi ngutet vetëm të arrihet normalizimi i raporteve mes Serbisë dhe Kosovës. Gjithçka tjetër është qëndrim në vend.
Sa i besueshëm duket sot mendimi i Komisionit Europian i vitit 2011, se Serbia me përpjekje të mëdha ose të vogla mund të bëhet anëtare me të drejta të plota e BE-së pas pesë vjetëve? Raporti i fundit i këtij Komisioni duket sikur është shkruar sipas masës së Aleksandër Vuçiçit.
“Është shënuar përparim në të gjithë fushat kryesore përveç në tri, në të cilat është shënuar stanjacion, përshembull në fushën e peshkimit ku nuk kemi miratuar njëfarë plani aksional”. Më këto fjalë kryeministrja e Serbisë e përshkruan raportin e Komisionit Europian. Bash po më bëhet vonë për këtë punën e peshkimit. Gjithçka tjetër ka mundur të ishte më mirë, por në këto fusha është shënuar “përparim i kufizuar”, gjë që është eufemizëm diplomatik për statuy kuonë i shkruar me synimin e qartë që Serbia të falenderohet më shumë se e meriton.
Kësisoj europianët vazhdojnë të na hedhin rërë syve dhe të ndajnë komplomente, sëpaku edhe të kujdesshëm, për pushtetin në Beograd i cili është tejet i kënaqur me vlerësimin “dysh minus”. Njëfarësoj kritikash rreth sistemit gjyqësor dhe harmonizmimit të politikë së jashtme më shmuë ngjajnë me një sistem detyrimi sesa shprehje e vendosmërisë së BE-së për të ndryshuar gjendjen. Mbështetja për reformat mediatike dhe përgëzimet të cilët me këtë rast ia adresoi presidentja Ursula fon der Lajen Beogradit zyrtar ngjajnë me kulmin e cinizmit.
Në raportin e vitit të kaluar të KE-së Serbia për asnjë kapitull nuk mori vlerësimin “përparim i mirë” ose “përparim shumë i mirë”, ndërsa në raportin e vitit 2023 këtë vlerësim arriti ta marrë për një nga 33 kapitujt e hapur: kapitullin Statistkia (për shkak të rregjistrimit të sukseshëm të popullsisë sipas standarteve të BE-së).
Çfarë shohin europianët e cila mua më ka kaluar? Ndoshta në Bruksel po i ulin kriteret veçanërisht për shkak të luftës në Ukraninë. Pas një kohe të gjatë, mes 27 anëtarëve të BE-së u arrit konsensusi për zgjerimin, por fakti që europianët evitojnë të përmendin ecjet prapa të shqetëson. Mbështetja që i jepet këtyre integrimeve europiane çalamane të Serbisë ose është një kurth – që të shtyhet deri në pafundsi zgjerimi, ose është hipkrizi – mungesë e dëshirës së sinqertë që Serbia të reformohet.
Unioni tani premton disa mjete financiare për Ballkanin Perëndimor të cilët do të ndahen në përputhje me reformat e realizuara: dy miliardë euro mjete financiare të pakthyeshme, ndërsa katër të tjerë do të duhet të jenë hua të përshtatshme për një periudhë të ardhme prej tre vjetësh. Plani i rritjes parashikon se këta gjashtë miliardë do të ndahen sipas rezultateve, sipas cilësisë. Frikësohem me të drejtë se do të marrim më pak sesa atëherë kur paratë ndaheshin sipas madhësisë, kuantitetit.
E gjitha kjo i mundëson presidentit, i cili ia ka marrë për duarsh qeverisë çështjen e eurointegrimit, të na gënjejë me udhëtimin drejt BE-së si një proces të pafundëm pa synim për të arritur diku. Ndoshta shpreson se parlamenti dhe komisioni i ri europian që do të formohet pas zgjedhjeve të qershorit të ardhshëm në BE, do ti kthejë ato kohët e së dashurës Anxhela Merkel, por ndryshime themelore të politikës në Serbi nuk do të ketë. Gjë që do të thotë se qëndrimi në vend në rrugën drejt Europës vazhdon. Për dëmin tonë.
Nuk është reduktuar antarsimi jonë në BE me problemin e Kosovës apo vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë, sikurse interpretohet te ne me një synim të qarttë kamuflimi në mënyrë që të evitohet përgjigja për pyetjen – përse Serbia nuk realizon të gjitha reformat e tjera që priten prej saj në mënyrë që të jetë gati për antarsim.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.politika.rs/scc/clanak/587524/Pogledi/Beskonacno-putovanje-u-EU