“Ky është raporti më pozitiv [KE] i publikuar ndonjëherë për Shqipërinë” – deklaroi zëvendëskryeministri i Shqipërisë një ditë pas publikimit të Raportit të KE-së.
Raportet e KE-së janë kritikuar shpesh për formulimin e tyre të butë dhe tendencën për të ëmbëlsuar progresin e vendeve të zgjerimit në mënyrë që të parandalohet keqpërdorimi i kritikave eventuale të saj nga aktorët politikë euroskeptikë ose ksenofobikë. Megjithatë, duke e menduar së tepërmi mundësinë e keqpërdorimit të kritikave të saj, BE-ja mund të përfundojë duke bërë pikërisht atë që lojtarët anti-BE duan të arrijnë – duke minuar besueshmërinë e raporteve të KE-së. Për më tepër, një inkuadrim i tillë largon më tej ata në rajon që ende i besojnë premtimit të BE-së për një proces afrimi transformues, të parashikueshëm dhe të bazuar në merita.
“Në disa raste, numri i shikimeve të marra në portalin qeveritar online për konsultim publik është raportuar nga institucionet si “numri i pjesëmarrësve të konsultuar”… Disa institucione nisin konsultimet publike për shumicën e projektligjeve të tyre gjatë pushimeve verore… Ka pasur rastet kur në listën e qytetarëve të konsultuar janë përfshirë persona që nuk kanë qenë në jetë në momentin e konsultimit publik.”
Kjo nuk është ajo që raporti aktual i KE-së për Shqipërinë ngriti si shqetësim lidhur me konsultimet publike. Në vend të kësaj, është evidencë nga një studim që tregon se sfidat e konsultimeve publike në Shqipëri shkojnë shumë përtej gjetjeve të KE-së se ‘kuadri ligjor për konsultimin publik është përgjithësisht në përputhje me standardet evropiane’ ose se ‘sfera e ligjit për publikun konsultimi ende duhet të shtrihet për të mbuluar legjislacionin zbatues.’ Duke mos pranuar truket dhe keqpërdorimet e lartpërmendura, rekomandimet e KE nuk mund të adresojnë faktin se kompetencat diskrecionale të autoriteteve shqiptare për ‘nëse, kur, kë dhe si të konsultohen’ kanë gërryer besimin në konsultimet publike.
Një shembull tjetër janë gjetjet e raportit të KE 2023 mbi Instrumentin për Asistencën e Para-Aderimit për Zhvillimin Rural (IPARD II), të cilat vlerësojnë përpjekjet e Shqipërisë në zhvillimin e kapaciteteve administrative për këtë instrument, por nuk raportojnë për një nga zhvillimet më shqetësuese të këtij viti. pezullimin e pagesave IPARD për shkak të korrupsionit. Kjo është marrë nga Komisioni si masë parandaluese, pas një hetimi nga Zyra Evropiane Kundër Mashtrimit (OLAF) për keqpërdorim të dyshuar të fondeve. Mbetet e paqartë pse i njëjti komision që pezulloi këto fonde e gjeti të parëndësishme ta përmendte këtë në raportin e tij për Shqipërinë. Kjo ka të ngjarë të ndikojë në vetë kapacitetet për të cilat KE vlerësoi vendin në Kapitullin 11 – Bujqësia dhe zhvillimi rural.
Shqipëria shpreson të hapë së shpejti negociatat me BE-në për Klasterin Fundamental. Për këtë, vendi duhet të tregojë progres dhe një angazhim për të adresuar reagimet kritike. Duke marrë parasysh shtrirjen e reformave dhe gamën e sektorëve që prek anëtarësimi në BE në vendet në zgjerim, procesi kërkon gjithashtu mobilizimin e të gjitha burimeve të mundshme, kapaciteteve shoqërore dhe mbështetjes për ta bërë pranimin vërtet transformues, një ushtrim formaliteti i kutisë nuk do ta zvogëlojë atë.
Në përgjithësi, Shqipëria vuri në dukje të kufizuar në njëfarë progresi në shumicën dërrmuese të fushave, të cilat nuk ndryshuan ndjeshëm numrin e kapitujve me nivel më të avancuar të përgatitjes. Konkretisht, në vitin 2023 Shqipëria është përgatitur mesatarisht në 15 kapituj, tregon një nivel të mirë përgatitjeje në 2 kapitujt e zakonshëm (Cluster 6 – marrëdhëniet e jashtme dhe CFSD) dhe nivel mesatar deri në të mirë përgatitjeje në 3 kapituj të tjerë nën ekzistencën e një tregu funksional. ekonomia (Politika ekonomike dhe monetare; Shërbimet financiare; dhe Energjia). Për gati një të tretën e kapitujve të negociatave, Shqipëria ka një nivel përgatitjeje (8) ose është nga një nivel deri në mesatar (4) ndërsa mbetet ende në fazën fillestare për 1 kapitull (mbrojtja e konsumatorit dhe shëndetit).
Kapitujt e grupit I (Bazat) dhe funksionimi i institucioneve demokratike (IHD) shfaqin një pamje të përzier, ku shumica e tyre janë ndërmjet nivelit të caktuar dhe mesatar të përgatitjes. Sipas raportit të KE 2023, Shqipëria po performon më së miri në kapitujt e grupit 6 (niveli i mirë i përgatitjes për të dy kapitujt). Grupet 2 dhe 3 shfaqin një pamje të përzier ku gatishmëria varion nga një nivel përgatitjeje, niveli mesatar dhe i moderuar në nivel të mirë të gatishmërisë. Së fundmi, grupimet 4 dhe 5 shfaqin shumicën e sfidave pasi një numër i konsiderueshëm kapitujsh nën këto grupime janë në një fazë që nuk është më e lartë se “disa niveli i përgatitjes”.
Shqipëria duhet të punojë më shumë për të përmbushur pritshmëritë e kapitujve të grupit I dhe IHD-ve. Rezultatet në reformën gjyqësore njihen nga raporti i KE-së, por vendi duhet të shtojë më tej përpjekjet e tij. Prokuroria Speciale kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar (SPAK) ka trajtuar disa çështje të profilit të lartë ku janë përfshirë ministra, zëvendëskryeministra, deputetë, kryetarë bashkie dhe zyrtarë të tjerë të profilit të lartë. Këto rezultate e kanë bërë SPAK-un organin gjyqësor më të besuar nga afro 50% e shqiptarëve. Megjithatë, korrupsioni mbetet një zonë me shqetësim serioz dhe Shqipëria tregon një nivel përgatitjeje në këtë drejtim. Raporti i vendit nënvizon disa nga sfidat dhe masat e nevojshme për të adresuar fenomenin, por nuk shkon aq larg sa Komunikata e vitit 2023 mbi Politikën e Zgjerimit të BE-së, e cila flet për kapjen e shtetit dhe oligarkët, apo përpjekjet e suksesshme nga rrjetet e organizuara kriminale me mbështetje politike. të depërtojnë në ekonomi, në institucione dhe në procese themelore si ligjbërja. Raporti i KE-së zgjodhi të injorojë shqetësime të tilla serioze që janë evidentuar nga studimet e shoqërisë civile, raportet investigative të medias, madje edhe dënimet e suksesshme të SPAK-ut dhe çështje të tjera në pritje të vendimeve gjyqësore të formës së prerë.
KE përmend gjithashtu disa sfida në fushën e lirisë së shprehjes dhe shoqërisë civile. Megjithatë, në raport nuk përmendet zvogëlimi i hapësirës qytetare apo pasojat e saj, të cilat vazhdimisht dekurajojnë pjesëmarrjen e palëve të interesuara dhe të qytetarëve. Rrjedhjet e përsëritura të të dhënave personale dhe mungesa e hetimeve të duhura jo vetëm që përbëjnë një kërcënim për qytetarët e thjeshtë, por inkurajojnë keqpërdorimin për përfitime politike dhe madje edhe për interesa kriminale, siç tregohet nga rrjedhja e fundit e të dhënave TIMS.
Së fundi, raporti me të vërtetë nënvizon shqetësimet për mbikëqyrjen e dobët parlamentare ose kërcënimet ndaj lirisë së medias – disa nga instrumentet më të rëndësishme të llogaridhënies në letër. Megjithatë, raporti në mënyrë të përsëritur dështon të nxjerrë në pah përgjegjësinë e shumicës politike (Qeverisë) dhe veprimet alarmante që ajo ka ndërmarrë për të paaftësuar aktorët kryesorë (opozitën, institucionet e pavarura, gazetarët, aktivistët etj.) nga përdorimi i plotë i proceseve të llogaridhënies.
Raportet e KE-së dhe BE-së duhet të kujtohen se entuziazmi i qeverisë për reforma është i rëndësishëm, por përfshirja e gjerë e shoqërisë është edhe më thelbësore për një proces pranimi kuptimplotë dhe vërtet transformues./BiEPAG
/Përshtati në shqip: Argumentum.al