Dragan Biseniç-[i]
Presidenti amerikan Bajden dhe shefat e tjerë të shteteve antare të NATO-s vlerësuan se samiti i sapopërfunduar në Madrid ishte historik, e për pasojë ka nisur debati nëse vërtetë ai ishte historik apo liderët perëndimorë po i japin rëndësi vetes që të hyjnë sa më parë në histori.
Nuk është nevoja të shihet larg në të ardhmen për të konstatuuar se ky samit, në një pjesë të tij, ishte vërtetë historik. I dha fund periudhës së pas Luftës së Ftohtë që zgjaste prej tri dekadash, e filluar në vitin 1992, e mbushur me shpresa se më në fund bota do të çlirohej nga konfrontimet luftarake, gara e armatimeve, luftërat, militarizimi i marrëdhënieve ndërkombëtare dhe se bota e re do të lindë si rezultat i avancimit të bashkëpunimit ndërkombëtar, me pjesëmarrjen e të gjithë shteteve për të mirën e njerzimit. Idetë për një rend të këtillë botëror përfundimisht ishin groposur edhe para këtij samiti. Samiti i Madridit vetëm sa i zyrtarizoi dhe i hapi derën erës së re të konfrontimit të Europës dhe Rusisë. Kjo erë do të jetë ndryshe në gjithçka nga rendet e mëparshme, do të jetë më brutale dhe më e ashpër. Versioni i parë i barbarisë moderne në të cilën do të na duhet të jetojmë.
BUZË LUFTËS SË MADHE
Për këtë kontribuojnë disa ndryshime vendimtare të cilat pjesërisht u miratuan ose tani për tani vetëm u lajmëruan. I pari është militarizimi absolut i Europës, i dyti është karakteri absolut tërësisht antirus i NATO-s, i treti është prirja drejt formimit të NATO-s globale, ndërsa i katërti ka të bëjë me përgatitjet e NATO-s për konfliktin me Kinën. Të gjitha këto japin pamjen e një bote të rrezikshme që po ndërtohet në të dyja anët dhe po shkon buzë greminës së konfliktit luftarak.
Në samitin e NATO-s në Madrid, liderët u morën vesh për ndryshime rrënjësore të aleancës ushtarake perëndimore, përfshirë edhe rritjen e numurit të trupave të stacionuar në Europë. Rreth 300.000 ushtarë në tërë kontinentin europian do të kalojnë në gjendjen e gatishmërisë luftarake duke filluar që në vitin e kaluar, gjë që është pothuajse dhjetë herë më shumë sesa janë tani. Finlanda dhe Suedia formalisht janë ftuar të antarsohen në NATO, meqënëse Turqia hoqi dorë e kënaqur nga vetoja, gjë më të cilën kufiri i NATO-s me Rusinë është dyfishuar, tani numuron 2.500 kilometra. Në këtë kufi do të stacionohet artileria e rëndë dhe raketa largësihedhja e të cilave nuk figuron në asnjë marrëveshje reciproke mes ShBA-ve dhe Rusisë.
Është publikuar tashmë dokumenti mbi konceptin strategjik NATO-2022, i cili e identifikon Rusinë si “kërcënim direkt”, gjë që është vetëm një shkallë më poshtë nga “kërcënimi imediat”, ky i fundit vetëm një hap ndahet nga fillimi i luftës. Dokumenti e shenjon fillimin e luftës në Ukrainë si forca nxitëse e ndryshimeve. Është hera e parë që dokumenti rishikohet që nga viti 2010, kohë në të cilën Rusia akoma merrte pjesë në samitet e NATO-s. “Lufta agresive e Federatës Ruse kundër Ukrainës ka shkatërruar paqen dhe ka ndryshuar seriozisht mjedisin tonë të sigurisë. Invazioni brutal dhe antiligjor, shkeljet e përsëritura të së drejtës ndërkombëtare humanitare kanë shkaktuar asgjësime dhe vuajtje të papërshkrueshme”, nënvizohet tani.
Ballkani Perëndimor, sëbashku me rajonin e Detit të Zi, përmenden si zona me rëndësi të madhe për NATO-n në pikën 45 të konceptit strategjik, ndërsa Bosnja e Hercegovina në pikën 41. Ajo që është me rëndësi për NATO-n në të dy këto raste është prania dhe ndikimi i padëshirueshëm i Rusisë: antari serb i presidencës së Bosnjë e Hercegovinës Millorad Dodik ishte njëri prej politikanëve të rrallë që është takuar me Putinin pas 24 shkurtit. Përveç kësaj, Bosnjë e Hercegovina është i vetmi protektorat europian, dhe në të ushtrojnë të drejtat NATO-ja dhe EUFOR-i. Në mënyrë që NATO-ja të vazhdojë misionin e saj nevojitet vendimi i OKB-së, por në këto rrethana vështirë të supozohet se ky mund të arrihet. Pa marrë parasysh këtë, NATO-ja nuk ka ndërmend ta lëshojë Bosnjën, e kësisoj është çështje shumë interesante sesi do të zgjidhet qëndrim i saj i mëtejshëm në Bosnjë e Hercegovinë.
Serbia është i vetmi shtet europian që nuk i ka vënë sanksione Rusisë. Zyrtarët europianë dhe amerikanë përsëritin vazhdimisht se presin prej Serbisë ti bashkohet pjesës tjetër të Europoës, gjë që është një përzgjedhje e vështirë për Serbinë, jo vetëm për shkak të vartësisë së plotë energjetike nga Rusia, por edhe për shkak të pasojave shoqërore dhe politike. Nuk ka dyshim se vendosja e sanksioneve do të ishte një faktor i fuqishëm destabilizimi për Serbinë. Por, nga ana tjetër, NATO-ja dhe BE-ja nuk do të lejojnë ekzistencën e ishujve të papërcaktuar në territorin e tyre.
LUFTA DHE EKONOMIA:
Konflikti ruso-ukrainas i cili zgjat që prej katër muajsh ndodhet praktikisht pa kurrfarë iniciative diplomatike, ose qoftë edhe ndonjëfarë ideje për përfundimin e tij, ndërprerjen e luftimeve apo ndonjëfarë ecurie paqesore. Iniciativa e fundit që erdhi nga ana e kryeministrit italian Dragi, pas konsultimeve me Makronin dhe Sholcin, u zhyt në errësirë pasiqë u hodh poshtë nga pala ukrainase, me miratimin e presidentit amerikan. Tani, pas përfundimit samitit të Madridit, ka gjithnjë e më shumë kërkesa që NATO-ja të përfshihet në kërkimin e një zgjidhjeje diplomatike për dhënien fund të konfliktit. Eksperti i Këshillit për marrëdhënie me jashtë, Çarls Kupçan thotë se është koha që NATO-ja të fokusohet në përmbylljen diplomatike dhe të shfrytëzojë përpjekjet e saj të suksesshme për të forcuar armatosjen ukrainase me mundësimin e ndërprerjes së luftimeve dhe bisedimet e ardhshme. Ai vlerëson se pas sukseseve fillestare të Ukrainës, vrulli në fushën e luftës është zhvendosur në favor të Rusisë, gjë e cila është një prej arësyeve që Franca, Gjermania, Italia dhe aleatët e tjerë të ShBA-ve bëjnë presion për t’iu kthyer diplomacisë. Uashingtoni deri tani ka bërë rezistencë. Por Uashingtoni nuk mund të qëndrojë tejet gjatë në këto pozita. Dhe, nuk është fjala këtu për ruajtjen e solidaritetit transatlantik nëpërmjet pranimit të idesë europane për strategjinë e zgjidhjes diplomatike. Qoftë edhe me armatime shtesë, Ukrainës ndoshta i mungon fuqia ushtarake për të dëbuar forcat ruse nga territori i saj. Vazhdimi i luftës mund të thotë humbje jetësh dhe territoresh, dhe jo fitore në fushën e luftës për Kievin. Sa më shumë të zgjasë lufta, aq më i madh është rreziku nga përshkallëzimi, qoftë i synuar qoftë i rastësishëm, ndërsa pengesat në ekonominë globale dhe në furnizimin me ushqime janë gjithnjë e më të mëdha dhe më serioze.
Me rëndësi të veçantë janë edhe efektet ekonomike të luftës te vetë antarët e NATO-s, përfshirë këtu edhe ndikimin potencial të inflacionit në politikën amerikane. Themelet e politikës së jashtme amerikane janë shumë më të brishtë sesa kanë qënë ndonjëherë më parë. Konsensusi dypartiak që mbretëronte gjatë kohës së Luftës së Ftohtë ka kohë që është zhdukur, duke ia lënë vendin jo vetëm polarizimit, por edhe një soji të fortë të një ndjesie neoizalacioniste. Politika e jashtme e ish presidentit amerikan Tramp “Amerika në vend të parë”, ishte më tepër simptomë e kësaj kthese. “Politika e jashtme për klasën e mesme” e Bajdenit sinjalizon se edhe demokratët janë të ndjeshëm ndaj dëshirave të trupit zgjedhor dhe se Uashtingtoni kalon më tepër kohë duke zgjidhur problemet brenda shtëpisë sesa jashtë vendit. Tërheqja nga Afganistani e Bajdenit ka sjellë reaksione të dukshme, të pritshme dhe të mirëseardhura në këtë front. Agjenda e tij ambicioze për investimet dhe rinovimin brenda vendit kishte gjithashtu synim përmirësimin e jetës së amerikanëve dhe ngritjen në këmbë të klasës së mesme si dhe rinovimin e qendrës politike të kombit.
NATO GLOBALE:
Krahas këtyre kushteve ekonomike në prapavijë, zgjedhjet e nëntorit do ta zhvendosin Dhomën e përfaqësuesve dhe, ndoshta edhe Senatin, në duart e republikanëve parashikon Kapçani. Drejtimi kryesor i lëvizjes së republikanëve në Kongres është i pamundur të parashikohet, por ka shumë mundësi që partia në të ardhmen të lëvizë sipas parullës Amerika në vend të parë. Xhej. D. Vens i nxitur nga mbështetja e Trampit, para pak kohësh fitoi në zgjedhjet e vështira për Senatin në Ohajo. Këndvështrimi i tij për luftën në Ukrainë mund të jetë simbol i asaj që do të vijë: “Mendoj se është qesharake që jemi të fokusuar deri në këtë masë me Ukrainën. Më duhet të jem i sinqertë me ju, në përgjthësi as që më bëhet vonë se çfarë do të ndodhë në Ukrainën në një mënyrë ose në një tjetër”, tha ai.
Në samitin e Madridit per herë të parë sëbashku morën pjesë edhe partnerët e NATO-s nga rajoni i Indo-Pacifikut: Australia, Japonia, Zelanda e Re dhe Republika e Koresë. Kjo pjesëmarrje është rezultat i shfaqjes së Kinës në konceptin Strategjik, por edhe i nevojës së NATO-s për të shkuar më tej se karakteri Veriatlantik. Mbi NATO-n globale është folur që me rastin e diskutimeve për konceptin Strategjik të vitit 2010. Bazën filozofike të NATO-s globale e përcaktoi një prej historianëve më të njohur europianë bonvivani dhe donzhuani britanik në fushën e tij, Pol Xhonson. Xhonsoni ishte i pari që paraqiti idenë e tij për një NATO të re e cila duhej ndarë nga ekzistenca e saj “territoriale” dhe “vendore” dhe e bazoi kredon e tij politike mbi baza më të gjëra kulturore dhe politike. “Cila është baza për aleancën”, shtronte pyetjen ai, duke shqyrtuar lidhjet mes faktorëve gjeografikë, rrugëve historike të identitetit dhe të interesave kulturore. BE-ja dhe NATO-ja janë në ekspansion, por në çfarë raportesh qëndrojnë faktorët e brendshëm që kushtëzojnë një aleancë?
“NATO ishte aleanca gjeografike e krijuar fillimisht për të siguruar prani të plotë dhe të vazhdueshme amerikane në sistemin e sigurisë europiane dhe qendra e saj ushtarake ishte Gjermania. Ajo filloi ekspansionin drejt Turqisë sepse pushtimi eventual i Turqisë mund ti shpinte sovjetët në dyert e naftës në Lindjen e Mesme”, tha Xhonsoni. Krahas kësaj, NATO-ja është “aleancë kulturash identike”. “Këto janë karakteristikat kulturore të demoracisë dhe shtetit të së drejtës”, nënvizoi historiani britanik, duke argumentuar përse NATO-ja është koncept më superior në krahasim me BE-në. “Në vetë fillimet e saj Europa ishte ideuar si Europa Karoliniane (aleancë e francezëve dhe gjermanëve, si dikur në Mesjetë nën dinastinë e Karolinëve-Perandoria e Madhe gjermane- shën. i autorit). Europa u zgjerua dhe koncepti karolinian u zhduk, ose më mirë të themi u bë i fshehur, por mbetën synimet e saj”. Megjithatë ky është një shikim i ngushtë për Europën sepse ekziston “edhe Europa e emigrantëve” e cila gjithashtu mëkon vlera kulturore europiane. Këta janë edhe Brazili, ShBA, Australia dhe shumë vende të tjera. NATO-ja duhet t’ua hapë dyert atyre, bënte thirrje Xhonsoni, duke konkluduar se krahas “vlerave demokratike”, nuk ka asnjë pengesë për përfshirjen e tyre në aleancëe.
“Për këtë NATO-ja nuk duhet të ketë thjesht ‘karakter transatlantik’, por duhet të jetë ‘aleancë vendesh që kanë vlera dhe interesa të ngjashme në luftë kundër problemeve globale”, në të cilën “ka vend edhe për Australinë, Brazilin, Japoninë, Indinë, Zelandën e Re, Afrikën e Jugut dhe Republikëkn e Koresë”.
Nëse është kështu, mund të thuhet se pushtimi rus i Ukrainës vëretë e ndaloi zgjerimin e NATO-s në Lindjen e Europës, por ka mundësi që i ka dhënë perspektivë asaj të zgjerohet drejt Lindjes së Largët.
Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.danas.rs/nedelja/sta-je-istorijsko-u-madridskom-samitu-nato/