Nga Dr Muhamed Dan Suleiman*
Ndërsa komuniteti ndërkombëtar po përballet me rivendosjen e qeverisjes demokratike në Niger pas grushtit të shtetit të 26 korrikut, shumë faktorë tregojnë për një veprim të mundshëm ushtarak atje në të ardhmen. Por çdo ndërhyrje duhet së pari të adresojë barrën e asaj që mund të thotë për stabilitetin në rajonin e Sahelit.
Pas një grushti shteti në Niger në korrik që përmbysi presidentin e zgjedhur Mohamed Bazoum, blloku rajonal i Afrikës Perëndimore, Komuniteti Ekonomik i Shteteve të Afrikës Perëndimore (ECOWAS), u zotua të përdorë të gjitha mjetet, përfshirë kërcënimin e forcës ushtarake për të rivendosur marrëveshjet para grushtit të shtetit.
Junta e Nigerit – e mbështetur nga miqtë e saj në Mali dhe Burkina Faso, e udhëhequr gjithashtu nga junta ushtarake – ka refuzuar t’i dëgjojë thirrjet e ECOWAS. Blloku rajonal, megjithatë, nuk është i vetmi aktor kyç në krizë dhe çdo vlerësim i mundësisë së ndërhyrjes ushtarake duhet të marrë parasysh disa të tjerë. Këto përfshijnë rëndësinë strategjike të Nigerit, interesat perëndimore, praninë ruse, vendosmërinë e juntës kundër presionit ndërkombëtar dhe ndjenjat popullore anti-perëndimore.
Këto konsiderata tregojnë për një veprim të mundshëm ushtarak në të ardhmen. Megjithatë, ka të ngjarë të jetë më shumë për pozicione të ngulitura dhe më pak për rivendosjen e sundimit kushtetues. Në çdo rast, çdo ndërhyrje duhet së pari të adresojë barrën e asaj që mund të thotë për stabilitetin në rajonin e Sahelit.
Çështja për ECOWAS
Pavarësisht trajtimit problematik të grushtit të shtetit, ECOWAS ka arsye të mira për të kërcënuar forcën në Niger. Me një seri grushtesh shteti që destabilizojnë Afrikën Perëndimore, blloku ka një rast bindës për të vepruar me vendosmëri për të penguar përpjekjet e ardhshme për grusht shteti.
Javën e kaluar, ushtria e Gabonit organizoi një grusht shteti që rrëzoi Ali Bongo i cili – së bashku me babain e tij para tij – sundoi Gabonin për më shumë se gjysmë shekulli. Ky grusht shteti, një muaj pas atij të Nigerit, është një kujtesë e ashpër për veprim përpara se të bien më shumë kombe në rajonin e ECOWAS. Dështimi nga junta e Nigerisë për të bërë lëshime të pranueshme mund të forcojë rastin e ECOWAS për veprime më të rrepta për të adresuar atë që duket më shumë si një seri grushtesh shteti.
Prandaj, një ndërhyrje e financuar, e kontrolluar dhe e udhëhequr nga ECOWAS do të jetë rruga më legjitime për veprim ushtarak në Niger. Megjithatë, duke pasur parasysh precedentët e këqij që ka vendosur me grushtet e kaluara në Guinea, Mali dhe Burkina Faso, bllokut i mungon e drejta morale për të ndërhyrë në Niger. As nuk duket se ka burimet financiare apo mbështetjen e njerëzve të saj.
Qëndrimi kontradiktor i ECOWAS – kërcënimi i forcës gjatë përdorimit të mjeteve diplomatike dhe mosshpallja e luftës – kundërshton axhendën e saj ndaj Nigerit. Kjo, dhe më shumë shenja të një zgjidhjeje diplomatike, tregojnë se një ndërhyrje e udhëhequr nga ECOWAS është edhe më e pamundur.
Ndërhyrja: përplasje të pozicioneve të ngulitura
Por Nigeri është i ndryshëm nga Mali, Burkina Faso dhe Guinea, ku ECOWAS nuk kërcënoi me forcë. Kriza e Nigerit ka një ndikim të madh global dhe Nigeri është vendi ku ndikimi i Rusisë në Sahel ndeshet me kundërshtimin më të fortë nga vendet perëndimore. Një këshilltar i lartë i presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky ka fajësuar Rusinë për nxitjen e grushtit të shtetit në Niger, ndërsa lideri i ndjerë i Grupit Wagner Yevgeny Prigozhin e festoi atë.
Manovrat diplomatike në kryeqytetet perëndimore tregojnë se vendet perëndimore e kanë marrë më seriozisht Nigerin, me vizitat zyrtare të SHBA-së, duke përfshirë emërimin e një ambasadori për të trajtuar krizën. Nigeri është shtëpia e dy bazave ushtarake amerikane dhe mbi 1000 trupa. Ajo strehon 1500 ushtarë francezë, prania e të cilëve në Niger është bërë gjithnjë e më e paqëndrueshme. Në total, ka rreth 3,000 trupa perëndimore në Niger.
Megjithëse nuk ka ende prova konkrete të përfshirjes ruse në grushtin e shtetit të Nigerit, me aleancën e Nigerit me Malin pro-rus, do të ketë kuptim strategjik që aktorët perëndimorë të preferojnë një formë ndërhyrjeje për të rifituar levën. Franca, për shembull, ka treguar tashmë mbështetjen e saj për ndërhyrjen ushtarake.
Ka disa shenja se mund të jetë më e vështirë që junta e Nigerit të jetë më pak luftarake dhe më bashkëpunuese. Së pari, junta nuk është e vetme; ka mbështetjen e Malit dhe Burkina Fasos, si dhe mbështetjen e heshtur të të tjerëve, si Guinea dhe Algjeria. Së dyti, duket se ka mbështetje popullore për juntën. Dhe, ndërsa junta e di se ECOWAS nuk mund të ndërhyjë vetë, ajo shpreson të ketë aktorë të fuqishëm globalë për ta ndihmuar atë.
Treguesit më të fortë se junta mund të mos jetë mjaft miqësore janë vendimet e saj të guximshme që kur ka marrë pushtetin. Ajo ka akuzuar Francën për destabilizimin e Nigerit, ndërpreu marrëdhëniet me vendet perëndimore, ndërpreu marrëveshjet, shkurtoi lehtësitë e ambasadës franceze në Niamey dhe i dha ambasadorit francez 48 orë për t’u larguar.
Një ndryshim i një qëndrimi të pakompromis anti-perëndimor të juntës, dhe dëshira e palëkundur e aktorëve perëndimorë për të mbajtur status quo-në, e bën të mundshme një ndërhyrje në të ardhmen.
Ndërhyrja: një përpjekje e zgjatur
Është argumentuar se Nigeri është sfida më e madhe e sigurisë në Afrikën Perëndimore, jo vetëm sepse është një problem rajonal, por edhe global. Prandaj, një veprim ushtarak kundër Nigerit do të jetë shumë më i ndërlikuar sesa ndërhyrjet e kaluara të ECOWAS dhe misionet stabilizuese, të tilla si në Gambia në janar 2017 dhe Guinea-Bissau në 2022. Nigeri ndan kufijtë e tij me shtatë vende të tjera. Kjo është në kontrast të plotë me Gambinë, e cila kufizohet nga Senegali dhe Oqeani Atlantik.
Popullsia e Nigerit është më shumë se pesë herë ajo e Gambisë dhe Guinea-Bissau së bashku. Sipërfaqja e saj prej pothuajse 1,270,000 km2 është më shumë se njëqind herë më shumë se 11,300 km² e Gambisë. Madhësia ushtarake e Nigerit prej mbi 20,000 është më shumë se dy herë ajo e Gambisë dhe Guinea-Bissau së bashku (në total rreth 8,000). Ushtria e Nigerit është gjithashtu shumë e trajnuar – kryesisht nga partnerët e tyre të dikurshëm perëndimorë Franca dhe SHBA. Për më tepër, ushtria e Nigerit do të gëzonte gjithashtu një efekt shumëfishues të forcës së mbështetjes nga ushtritë po aq shumë të trajnuara dhe të guximshme të Malit dhe Burkina Faso.
Pavarësisht se Senegali dhe Bregu i Fildishtë tashmë premtojnë trupa, fuqia e zjarrit e çdo ndërhyrjeje të ECOWAS nuk do të gëzojë angazhimin e plotë të Nigerisë. Ditët e lavdisë së udhëheqjes së Nigerisë në Afrikën Perëndimore duket se kanë kaluar, me Senatin që së fundmi refuzoi një kërkesë për të dërguar trupa në Niger. As nigerianët nuk e mbështesin ndërhyrjen ushtarake.
Për të gjitha këto arsye, Nigeri mund të ngrejë një rezistencë të fortë ushtarake kundër ndërhyrjes – qoftë nga ECOWAS apo nga Perëndimi.
Barra e asaj që mund të pasojë
Ekziston një mundësi reale për një veprim ushtarak të ardhshëm në Niger. Megjithatë, duke pasur parasysh dimensionet gjeopolitike të rajonit të Sahelit, mbështetjen për juntën e Nigerisë dhe natyrën e ekuilibrit të fuqisë ushtarake, çdo ndërhyrje nuk do të ishte një fushatë e shkurtër.
Ndërhyrjet, gjithashtu, përkeqësojnë sfidat e zhvillimit njerëzor. Ata shkatërrojnë infrastrukturën dhe pengojnë aksesin në nevojat bazë si shëndetësia, arsimi dhe uji. Një vakum sigurie gjithashtu ka të ngjarë të shfaqet, që do të thotë më shumë grupe ekstremiste dhe dhunë, dhe aktivitet kriminal ndërkombëtar. Ndërhyrja gjithashtu do të vrasë besimin e biznesit dhe investitorëve dhe do të pengojë zhvillimin.
Prandaj, çdo vendim për të ndërhyrë duhet të trajtojë së pari barrën e asaj që mund të nënkuptojë për sigurinë dhe zhvillimin në vijim. Me Nigerin dhe rajonin e Sahelit që tashmë po përballen me disa nga sfidat më të ashpra socio-ekonomike dhe politike në botë, pozitat e ngulitura duhet t’i lënë vendin bashkëpunimit dhe diplomacisë. Kjo do të jetë zgjidhja më e qëndrueshme gjeopolitikisht dhe rezultati më i mirë për të gjithë të përfshirët.
*Dr Muhammad Dan Suleiman është një analist politik afrikan dhe studiues i sigurisë në Afrikën Perëndimore. Ai është një bashkëpunëtor kërkimor dhe pedagog i IR në Universitetin Curtin, Australi.
/Përgatiti në shqip: Argumentum.al
