Boshko Jakshiç-Politika[i]
Javën e kaluar Xho Bajdeni mbushi 81 vjet ndërsa festimi modest në rrethin e ngushtë familjar u shoqërua nga torta prej arre kokosi dhe dyshimet në rritje te një pjesë të opinionit publik nëse ai do të jetë i aftë edhe për një mandat të ri, madje edhe me kërkesa që të tërhiqet për shkak të moshës së vjetër.
Çështja e moshës është bërë temë kryesore në garën zgjedhore në të cilën në finish pritet përballja e Bajdenit me Donald Trampin, republikani i cili është vetëm tri vjet e pesë muaj më i ri se banori aktual i Shtëpisë së Bardhë. Ky do të jetë një duel mes presidentit më të vjetër dhe të dytit për nga mosha në fillimin e mandatit të tij në historinë amerikane. Bajdeni është para Trampit i cili ishte 70 vjeç në kohën e inaugurimit të tij në vitin 2017, dhe Ronald Reganit, i cili ishte 72 vjeç kur përmbylli mandatin e dytë.
A mund t’i bindë Bajdeni zgjedhësit e tij se mosha e tij nuk është problem? Ai pohon se është OK, por zgjedhësit nuk janë të sigurtë. Anketimi i opinionit publik tregon se shumica e amerikanëve mendojnë se ai është tejet i vjetër për një funskion plot stres. Fakti që herë herë rrëzohet nëpër shkallë, bie nga biçikleta, bën gafa verbale dhe i ka rralluar kontaktet me gazetarët, kritikët dhe republikanët i bind se vitet janë problem më i vogël dhe se problemi më i madh është kompetenca e tij. Vitin e kaluar, 54 republikanë nga Dhoma e përfaqësuesve nënëshkruan një letër drejtuar Shtëpisë së Bardhë në të cilën shprehej “shqetësimi” mbi gjendjen konjitive të Bejdenit dhe kërkohej testi i demencës.
Të hënën e kaluar presidenti duke i kërkuar “ndjesë” gjelit të detit i cili do të përfundonte në tryezën e Ditës së Falenderimeve, ngatërroi yjet e rrokut Britni Spirs dhe Tejlor Svift. Edhe një arësye për konkluzionin se ka ardhur koha që Bajdeni të tërhiqet nga adresa në Aveny Pensilvania nr. 1600 në mënyrë që demokratët të gjejnë një kandidat tjetër.
Demokratët gjithsesi shpresojnë se faktori moshë nuk do të ndikojë ndjeshëm në zgjedhjet e nëntorit 2024, ndonëse çështja e viteve sillet më shumë rreth Bajdenit sesa Trampit, megjithëse republikanët e kritikojnë presidentin për të gjitha temat e mundshme por evitojnë moshën, të vetëdijshëm për dobësinë e tyre. “Ai nuk është tejet i vjetër, por edhe jokompetent”, thotë Trampi i cili ka gafat e tij, përfshirë edhe atë kur para pak kohësh nuk e dinte se në cilin qytet ndodhej, kur Barak Obamën e quajti “oponenti politik udhëheqës” i tij dhe kur ngatërroi atdheun e kryeministrit hungarez Viktor Orban.
Pothuajse të gjithë anketimet shprehin shqetësimin e zgjedhësve për gjendjen fizike dhe mendore së pari të Bajdenit dhe në një masë më të vogël edhe të Trampit. Shumicën e amerikanëve e shqetëson fakti se në fund të një mandati të dytë potencial Bajdeni do të jetë 86 vjeç. Qëkur lajmëroi kandidaturën e tij për nominimin në Partinë demokrate në muajin prill të këtij viti, tri të katërtat e të anketuarve mendojnë se Bajdeni është tejet i vjetër për një mandat të dytë, këtë e tregoi edhe anketimi i rrjetit TV Ej-Bi-Si dhe “Uashington Post”. Gjysma e tyre mendojnë po ashtu edhe për Trampin. Anketimi i dytë i Ipsos/Rojters tregoi se madje 65 përqind e demokratëve mendojnë po ashtu, ndërsa vetëm 39 përqind mendojnë se është i gatshëm për funksionin.
Mjekët e presidentit në fillim të vitit deklaruan se ai është “i aftë për të kryer detyrën”, ndërsa edhe vetë presidenti bëri shaka rreth spekulimeve se po ngadalson. “E di jam 198 vjeç”, deklaroi me shaka në muajin qershor. “Ju thoni se jam i vjetër, unë them se jam i urtë”, ua kthen presidenti duke theksuar se ka më shumë se një gjysëm shekulli në politikë. “Kam më shumë eksperiencë nga cilido president në historinë e ShBA-ve. Një nga gjërat që vjen me kalimin e viteve është urtësia”.
Bajdenin mund ta ngushëllojë fakti se udhëheqësi i Iranit, Ali Hamnei është 84 vjeç, se ai është lideri më i vjetër në botë dhe se edhe vetë Trampi bën pjesë në grupin e 25 më të vjetërve, por zgjedhësit i shqetëson më shumë fakti se Vladimir Putini është 11 vjet më i ri, ndërsa Si Gjin Pengu 12 vjet, ndërsa mosha mesatare e liderve të vendeve anëtare të OKB-së është 69 vjeç.
Fjala e errët e dikrushme “gerontokracia”, domethënë qeverisja e të moshuarve, ka zënë rrënjë befas në përditëshmërinë amerikane njëlloj si në periudhën e historisë sovjetike. A ngjajnë ShBA-të me shoqëritë antike: në senatin romak nuk mund të bëje pjesë pa i mbushur 65 vjetët. Presidenti i Italisë edhe në ditët e sotme nuk mund të jetë më i ri se 50 vjeç. Kufizime të këtilla janë gjithnjë e më të rralla, megjithëse liderët si mesatare janë më të moshuar se zgjedhësit. Në ShBA presidenti nuk mund të jetë më i ri se 35 vjeç, senatori 30, ndërsa anëtari i Dhomës së përfaqësuesve 25. Në realitet shumica janë shumë më të moshuar.
Si arriti Amerika, e njohur për dinamikën e jetësës, deri te geriatria politike? A është më e mirë gjendja mendore e presidentit se kronologjia e viteve? A është ego-ja vetiake më e rëndësishme se interesat e popullit? A janë simptomat e lehta të senilitetit të rrezikshme për një forcë bërthamore që ka 800 baza ushtarake në mbarë botën? A nuk dëshiron Amerika më pak flokë të thinjur dhe më shumë ide dhe perspektiva të reja?
Senati, emërtimi i të cilit rrjedh nga fjala latine senex (i vjetër), ka kohë që është vendi i grumbullimit gerontologjik të atyre që këtë funksion mund ta kryejnë përjetësisht. Mosha mesatare prej 65 vjetësh, përbërjen e senatit aktual, e bën më të vjetrin në historinë amerikane. Senatorja Dajana Finstin para pak kohësh vdiq në moshën 90 vjeçare, ndërsa bashkëmoshatari i saj Çak Gresli vazhdon të jetë anëtar i Senatit. Miç Mekonelli, udhëheqësi i pakicës në Senat është në atë moshë sa edhe Bajdeni. Kryetarja e deri para pak kohëve e Dhomës së përfaqësuesve Nensi Pelozi ka deklaruar se vitin e ardhshëm do të kërkojë rizgjedhjen në moshën 83 vjeçare.
Vërejtja se zyrtarët e zgjedhur amerikanë janë tejet të moshuar nuk është e re. Propozimi që për anëtarët e Kongresit të futet limiti i sipërm i moshës ka mbështetjen e të dy partive. Studimi i qendrës kërkimore “Pju” zbulon se 79 përqind e amerikanëve dëshirojnë që për zyrtarët federalë të vendoset kufiri i sipërm i moshës. Niki Hejli, ish Guvernatorja e Karolinës së Jugur dhe një prej kandidateve për nominim të republikanëve, propozon “test të detyrueshëm për kompetencën e politikanëve mbi moshën 75 vjeç”.
Bajdeni llogarit mbështetjen e zgjedhësve të rinj në moshë, ndërsa gjenerata Zed (të lindurit në periudhën mes viteve 1997 deri në 2012- shën. i përkth) në Kongres ka vetëm një përfaqësues, demokratin nga Florida Maksvell Frost, i cili është 25 vjeç. Studimet tregojnë se vetëm çereku i demokratëve më të rinj se 45 vjeç përfundimisht është i gatshëm të votojë për Bajdenin.
Disekuilibri mes gjeneratave përckaton shumë edhe drejtimet e politikës.
Gerontokracia në versionin amerikan do të thotë se prioritet do të ketë reforma e sistemit të sigurimit shoëror, ndërsa çështje të tilla si ajo e ndryshimeve klimatike do të shtyhen në plan të dytë. Në demokracitë e tjera perëndimore partitë e të Gjelbërve kanë një rol me rëndësi në politikë, ndërsa në Amerika aktorët e rinj politikë janë të detyruart të funksionojnë brenda dy partive të ndrydhura nga gerontokracia. Të rinjtë dyshojnë që Bajdeni do të jetë në gjendje të ndjekë si duhet këndvështrimet progresive të demokratëve të rinj.
Cila moshë është tejet e vjetër për tu marrë me politikë? Nuk ka një përgjigje, nuk ka çertfikatë kompetence, por faktet tregojnë se politika amerikane është gjithnjë e më e vjetër.
Garda e vjetër, së cilës i përkasin Bajdeni dhe Trampi, nuk shfaqin dëshira për tu tërhequr. “Muri i vjetër” rrëzohet me vështirësi.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.politika.rs/sr/clanak/586174/Pogledi/Americka-gerontokratija
