Golgota e Maqedonisë së Veriut

Boško Jakšić-[i]

I motivuar më shumë nga kritikat dhe humbja e popullaritetit, dhe më pak nga brerja e ndërgjegjes për atë që në muaji tetor 2019, pati bllokuar hapjen e bisedimeve për antarsim në Bashkimin Europian me Maqedoninë e Veriut dhe me Shqipërinë, presidenti francez u angazhua duke ndërmjetësuar në konfliktin mes Shkupit dhe Sofjes. Emanuel Makroni luajti rrezikshëm me ndikimin e Bashkimit Europian në Ballkanin Perëndimor dhe për këtë, sëbashku me liderët e tjerë të Unionit, u përball me pakënaqësinë serioze të gjashtë vendeve të rajonit të cilat dolën me duar bosh në samitin e qershorit në të cilin iu dha jashtë radhe statusi i kandidatit Ukrainës dhe Gjeorgjisë.

Mendoj se bien dakord të gjithë me faktin se Bashkimi Europian më shumë ka gabuar në lidhje me Republikën e Maqedonisë së Veriut. Në vitin 2021 rrugën e saj europiane e pengoi vetoja e Bullgarisë e cila e kushtëzoi Shkupin me kërkesa që preknin thellë në çështjet identitare të fqinjit të saj perëndimor, kushte që kishin të bënin me çështje të pakicave kombëtare dhe të gjuhës. Gjermania dhe Portugalia nuk arritën ta zgjidhnin konfliktin. Maqedonia, që nga momenti i nënëshkrimit të Marrëveshjes së Prespës në muajin qershor 2018, nëpërmjet së cilës konflikti për emrin u arkivua, ecën në një rrugë zigzag. Vrullet e optimizmit dhe pesimizmit zëvednësojnë njëri tjetrin. Pas bllokadës vsë Maskronit të interpretuar me nevoëjn  që BE-ja sëpari duhej të përcaktonte rregullat e zgjerimit dhe të reformohej, mendohej se ardhjas në pushtet e qeverisë së Zoran Zaevit do t’ia hapte rrugën drejt BE-së, por doli se shkalla e nacionalizmit bullgar ishte tejet e lartë për një kompromis. Në Bruksel u hodh një kovë tjetër me ujë të ftohtë.

Pasi dëgjoi në samit kryeministrin shqiptar të fliste haptazi mbi “frymën mashtruese të zgjerimit”, Makroni e kuptoi se reputacioni i tij dhe i unionit ishtë vënë në pikëpyetje. Ndërsa vlerat e BE-së varen në fije të perit, vuri në funksionim një iniciativë të përgatitur prej kohësh për të mbrojtur dinjitetin e tij. “Kemi pritur shumë gjatë”. U bëri thirrje politikanëve të të gjithë spektrit politik bullgar të mbështesin propozimin e tij i cili mundësonte heqjen e vetos. “Kjo është detyra e tyre europiane”, porositi presidenti francez.

Parlamenti bullgar, pas “vendimit historik” të qeverisë, dha dritën jeshile që Maqedonisë së Veriut ti mundësohej fillimi i bisedimeve për antarsim në BE, por me katër kushte. Kushti i  parë është që Kushtetuta e Repoublikës së Masqedonisë së Veriut ta njohë pakicën kombëtare bullgare. Megjithëse vetë Bullgaria nuk i njeh me kushtetutë pakicat kombëtare, Sofia në këtë rast ka parasysh 90.000 maqedonas që kanë marë pasaporta bullgare, e kësisoj Shkupi paguan çmimin e dëshirës së qytetarëve të tij për të hyrë sa më parë në BE, megjithëse bullgarë etnike në Maqedoni nuk ka më shumë se 3.500.

Kushtet e tjera janë se nuk ka njohje automatike nga ana bullgare të gjuhës maqedonase, se protokollet që përcaktojnë raportet mes dy vendeve duhet të përfshihen në kuadrin negociues të BE-së dhe se Komisioni Europian duhet të monitorojë realizimin e marrëveshjes. Ka edhe kërkesa që nga tekstet shkollore maqedonase të hiqen ato pjesë që bëjnë fjalë për fashizmin bullgar gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Qeveria e kryeministrit Dimitër Kovaçevski deklaroi se propozomi ishte i papranueshëm. Opozita nacionaliste VMRP-DPMNE nxori protestuesit nëpër rrugët e Shkupit. Atëherë Makroni e ndreqi propozimin e tij fillestar, por duket qartë se Unioni është akoma në anën e antarit të tij të llastuar me qëllim që të evitojë situatat konfliktuale të tilla si me Hungarinë dhe Poloninë.

Sofja e konsideron propozimin si “jashtëzakonisht të mirë”. Kritikët në Shkup thonë se propozimi i ri përmban të gjitha kërkesat bullgare dhe toleron revizionizmin bullgar. Kërkohen garanci të forta për atë që Sofja në të ardhmen të mos diktojë ndonjëfarë kushtesh të reja, por garanci të tilla nuk ka, e kësisoj identiteti maqedonas është i kërcënuar po aq edhe karakteristikat gjuhësore, arsimore  dhe kulturore që do të jenë pjesë e kuadrit negociues.

E majta nacionaliste proruse, por edhe organizatat joqeveritare që janë për integrimin europian, janë gjithashtu kundër. Peticionin “jo” e kanë nënëshkruar 850 intelektualë, ndër të cilët edhe Nikolla Dimitrovi, i cili në vitin 2018, me cilësinë e shefit të diplomacisë nënëshkroi marrëveshjen me Bullgarinë.

Përkundër kësaj, duke rrezikuar shumë, kryeministri  Kovaçevski deklaroi se në projektin e kompromisit janë futur edhe vërejtjet e Shkupit dhe se ai përfaqëson “bazë solide për ndërtimin e një qëndrimi”. Përzgjedhja e qëndrimit është ngushtuar dramatikisht: “po” ose “jo”. Shkupi është vënë para dilemës: ose të pranojë variantin e “bullgarizuar” ose ta refuzojë. Lak në fyt. Është krijuar kësisoj dilema artificiale. ”Jo” për propozimin francez interpretohet si “jo” për BE-në, gjë që është e papranueshme sepse “jo “ ka të bëjë vetëm me kërkesat dhe kushtëzimet bullgare.

Kryeministri Kovaçevski nuk po e gjen vetveten. Vlerësimet e tij se propozimi francez është “i shkëlqyer” janë të tejdukshme dhe të papranueshme, e nga ana tjetër ai nuk është i gatshëm të shpjegojë përse duhet ta pranojë. Nga ana tjetër komunikon në mënyrë katastrofale me opinionin publik të zemëruar i cili refuzon lëshimet identitare dhe nuk u beson bullgarëve. Kompromisi me Greqinë për punën e emrit nuk solli gjë, e tani u duhet të bëjnë edhe lëshime të tjera. Meqënëse nuk pati kurajo  ta marrë vetë vendimin përkatës, ia la këtë  punë Parlamentit në të cilin ka shumicën e domosdoshme të thjeshtë prej 61  deputetësh. Për raundin e dytë të votimit do të jetë e nevojshme shumica prej dy të tretash, por kush e di se çfarë do të bëhet vitin e ardhshëm.

Maqedonia e Veriut është vërtetë në një pozitë të pabarabartë në krahasim me vendet e tjera që tashmë kanë hyrë në BE, por gjithsesi propozimi poshtërues europian do të pranohet. Qeveria, si edhe opinioni publik i lodhur, është e vetëdijshme se BE-ja bën sikur, ndërsa Amerika bën presion, e kësisoj pranimi i propozimit interpretohet si vërtetim i përcaktimit proeuropian. Problemet janë zgjidhur për një kohë të shkurtër. Për një kohë të gjatë, është vetëm çështja se kur do të shpërthejnë frustracionet nacionale.

Nuk është e ndershme? Ndoshta jo, ndoshta po, por bota kështu funksionon. Para Shkupit tani del detyra titanike ta bindë Perëndimin se zgjidhja që favorizon Bullgarinë nuk i eleminon problemet por vetëm i shtyn për më vonë. Por Makroni ambicjet e tij panevropeiste dëshiron ti realizojë tani. Për europianët ka më shumë rëndësi forma sesa thelbi.

Pushteti në Maqedoni do të duhej të vepronte ndershmërisht dhe ti deklaronte opinionit publik se çfarë ofrohet në mënyrë që e tërë shoqëria – me pjesëmarrjen e ekspertëve, pushtetit dhe opozitës – të mendohej mirë nëse kuadrin e ofruar francez ka shanse të realizohen hap pas hapi qëllimet strategjike apo do të mbetet bllokada. Në të kundërt, Maqedonia do të mbetet e zemëruar dhe pa zgjidhje.

Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA

[i] https://www.politika.rs/sr/clanak/512091/Pogledi/Golgota-Severne-Makedonije