Nga Christina Griessler*

Çfarë është Evropa?

Evropa e mori emrin e saj nga grekët e lashtë, duke iu referuar një territori që shtrihej në veri nga Peloponezi deri në pjesen kontinentale :atë që ne sot e kuptojmë si Ballkan (Todorova 2019:11). Sipas këtij këndvështrimi, rajoni i Ballkanit përbën qendrën e kontinentit evropian. Vendndodhja gjeografike e vendeve të Ballkanit brenda kontinentit evropian është fikse, por marrëdhënia e vendeve ballkanike me organizimin politik të Bashkimit Evropian (BE) është komplekse. Disa vende të rajonit – Kroacia, Bullgaria, Greqia, Rumania dhe Sllovenia – janë përfshirë në Bashkim dhe të tjera janë të angazhuara në një proces të gjatë me objektivin për t’u pranuar në Klubin Evropian.

Neni 49 i Traktatit për Bashkimin Evropian thotë se “çdo shtet evropian që respekton vlerat” [e Bashkimit] dhe është i angazhuar për t’i promovuar ato, mund të aplikojë për t’u bërë anëtar i Bashkimit. Disa vende evropiane do të kishin të drejtë të aplikonin për anëtarësim, por jo të gjitha kanë shfaqur interes. Janë kryesisht arsyet e brendshme që kanë penguar vendet si Zvicra dhe Norvegjia për t’u anëtarësuar në BE ose, në rastin e Islandës, ato që kanë bërë që vendi të tërheqë aplikimin e tij pas fillimit të negociatave me BE-në. Mbretëria e Bashkuar, një anëtare e BE-së për 47 vjet, u largua në vitin 2020. Negociatat e Turqisë me BE-në kanë ngecur, pasi janë bllokuar nga disa anëtarë të BE-së në dritën e dështimit të vendit për të respektuar vlerat e BE-së pas tentativës për puç në 2016. Megjithatë, një vështrim në hartën evropiane na tregon se, përveç gjashtë shteteve të Ballkanit Perëndimor, d.m.th. Shqipëria, Bosnje-Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia, të tjera – si Gjeorgjia, Ukraina, Moldavia, Bjellorusia dhe (pas të gjitha) Rusia – respektoni të paktën parakushtin territorial. Megjithatë, shtetet evropiane gjithashtu duhet të përmbushin kushtet politike dhe duhet të ishin zhvilluar në demokraci të qëndrueshme. Për më tepër, siç po përjetojmë aktualisht, një shtrirje e mëtejshme drejt pjesëve lindore të Evropës do të krijojë tensione të mëtejshme me Rusinë. Vendet e Ballkanit Perëndimor po përmbushin kërkesat gjeografike për anëtarësim në BE dhe janë të angazhuara për të siguruar që ato të plotësojnë kushtet për të drejtat themelore, demokracinë dhe sundimin e ligjit.

Ky koment do të argumentojë në favor të zgjerimit të BE-së të gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor, ku pengesat e anëtarësimit në BE janë neglizhuar qëllimisht. Ky synim është të lëmë pas diskursin e ngushtë specialistik mbi zgjerimin e BE-së dhe të fokusohemi në argumente më të gjera gjeografike, sociale dhe normative – ndoshta idealiste – pse një Evropë më e afërt politikisht ka kuptim. Ne vetëm duhet të hedhim një vështrim në hartën e Evropës – kontinentit – dhe të na kujtojmë idetë themelore të BE-së.

Vlerat që përcaktojnë hapësirat politike evropiane

Hapësirat janë vende të marrëdhënieve shoqërore, të cilat vazhdimisht riformësohen, imagjinohen dhe krijohen, mbi bazën e trashëgimive historike, vendimeve politike apo rrëfimeve dhe perceptimeve të rrëfyera. Bashkimi i kombeve evropiane, i cili sot përbën BE-në, ka krijuar një hapësirë ​​të re politike, përmes së cilës ndikimi i tij i kapërcen kufijtë e tij të caktuar dhe shtrihet në zona të tjera, veçanërisht në fqinjësi dhe akoma më gjerë. Për më tepër, BE-ja ka krijuar nënndarje të brendshme përmes fakteve politike, p.sh., Eurozonës dhe Zonës Shengen, dhe nëpërmjet perceptimeve, p.sh., për shkak të pozicionit të saj të fuqishëm që përbën një qendër evropiane me një periferi dhe gjysmëperiferi të njëanshme. Hapësirat politike nuk kufizohen vetëm nga kushtet territoriale por nga vlerat, normat dhe ideologjitë. Vlerat udhëzuese të BE-së janë “dinjiteti njerëzor, liria, demokracia, barazia, sundimi i ligjit dhe respektimi i të drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtat e personave që u përkasin pakicave”. Anëtarët e BE-së janë të detyruar t’u përmbahen këtyre vlerave, por jo të gjithë e bëjnë këtë. Ballkani Perëndimor është i ndërthurur me BE-në në shumë fusha sektoriale të bashkëpunimit, por ende jashtë. Shtrohet pyetja, kur një shtet evropian është mjaftueshëm evropian për t’u bërë anëtar i BE-së?

Në ditët e sotme, imazhi i BE-së si një sferë e qëndrueshme politike e bazuar në të drejtat themelore dhe demokracinë dhe duke vepruar si një aktor i aftë politik është dëmtuar për shkak të ndarjeve të brendshme dhe – në lidhje me vendet e Ballkanit Perëndimor – për pavendosmërinë e saj për të mbështetur me gjithë zemër politikën e zgjerimit të BE-së. Vendet e BE-së kanë zgjedhur të vënë veton ndaj anëtarësimit të disa vendeve. Kjo përforcon ndarjen midis anëtarëve të BE-së dhe jo-anëtarëve të BE-së, veçanërisht për ata që dëshirojnë t’i bashkohen kësaj hapësire ekskluzive evropiane. “Hapësira normative” e BE-së e krijuar nga promovimi dhe nxitja e ideve të të drejtave themelore dhe demokracisë po zvogëlohet dhe BE-ja nuk është ende gati për politika realiste të pushtetit.

Pse duhet të integrohet “hapësira e Ballkanit Perëndimor”?

Një vështrim në një hartë tashmë mund të japë një përgjigje për pyetjen se pse ka kuptim integrimi i vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE. Vendet janë të rrethuara nga vende të tjera anëtare të BE-së. Dreiack (2016:187) argumenton se vendet e Ballkanit Perëndimor madje mund të shihen si të vendosura “brenda, jashtë dhe “midis” Bashkimit Evropian. Të arrish në Greqi nga Evropa Qendrore do të thotë të kalosh nëpër vendet e Ballkanit Perëndimor. Sapo Ballkani Perëndimor të jetë anëtar i BE-së, Bullgaria, Rumania dhe Greqia do të humbnin një kufi të jashtëm të BE-së dhe do të fitonin fqinjë të rinj të BE-së. Pengesat e bashkëpunimit ndërkufitar, transportit dhe kontaktit mes njerëzve do të lehtësoheshin. Petrovic dhe Tzifakis (2021) pohojnë se Komisioni i BE-së ka filluar të marrë në konsideratë faktorët gjeopolitikë të vendeve të Ballkanit Perëndimor kur bën rastin për anëtarësimin e tyre në BE. Për shkak të vendndodhjes së rajonit, BE-ja ka nevojë për akses në infrastrukturën e Ballkanit Perëndimor për të përmirësuar ndërlidhjen e tyre në fushat e transportit, energjisë dhe telekomunikacionit. Prandaj, në kuadrin e Komunitetit të Transportit, i cili u themelua në vitin 2017 dhe përbëhet nga anëtarët e BE-së dhe gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor, BE-ja po siguron fonde të gjera për projekte që lehtësojnë integrimin e infrastrukturës së Ballkanit Perëndimor në BE. Nga ana tjetër, vendet e Ballkanit Perëndimor po miratojnë rregullat dhe rregulloret e BE-së në fushën e transportit. Lidhja e Rrjetit Trans-Europian të Transportit (TEN-T) me rrjetet e rajonit është e dobishme jo vetëm për Ballkanin Perëndimor, por edhe për të gjithë kontinentin. Shtrirja gjeografike e vendeve nuk mund të anashkalohet. Kufijtë mund të vizatohen në bazë të pikave historike, por njerëzit – për arsye dhe nevoja personale – kërkuan të kapërcejnë kufijtë ose kufijtë për t’u (ri-)lidhur me fqinjët e tyre. Fatkeqësisht, në disa qarqe armiqësia mbizotëruese midis njerëzve mund të shpjegohet me interesat e elitave politike për të nxitur tensione brenda shoqërive në rajon për të forcuar pozicionin e tyre politik më nacionalist. Megjithatë, lidhjet personale mes njerëzve dëshmojnë se gjenerojnë pasuri në fushat ekonomike, kulturore dhe sociale. BE-ja e ka pranuar se vendet e Ballkanit Perëndimor janë fqinjët e tyre, se – pavarësisht kufijve dhe kufijve – ato janë të lidhura dhe se, duke qenë se kufijtë janë mjaft artificialë, tejkalimi i tyre është një objektiv. BE-ja nuk mund ta shohë veten si një njësi e izoluar në gjendje të kujdeset për veten e saj.

Ky fakt bëhet veçanërisht i dukshëm në lidhje me çështjet e sigurisë. Pas shpërbërjes së Jugosllavisë në fillim të viteve 1990, përvoja e luftës në kontinent erdhi si një tronditje për Evropën. Evropa, në atë kohë, nuk ishte e përgatitur për t’u marrë me këtë çështje në mënyrën e duhur. Ekzistonte frika se luftërat mund të përhapeshin në vendet fqinje, duke krijuar një ndjenjë pasigurie. Që herët, KE-ja dhe më vonë BE-ja kërkuan që vendet në rajon të vendosin një dialog politik dhe të bashkëpunojnë për çështje specifike për të rivendosur besimin. Për të nxitur stabilitetin, vendet e ish-Jugosllavisë dhe Shqipërisë morën një premtim se do të përfshiheshin në familjen evropiane. Tashmë, me vonesën e zgjerimit të BE-së dhe me paraqitjen e aktorëve të tjerë të huaj në rajon, siguria ka qenë objekt i vëmendjes së përtërirë nga BE-ja. Kjo u demonstrua nga fluksi i emigrantëve në vitin 2015, i cili kërkonte nevojën që BE-ja të bashkëpunonte ngushtë me vendet në kufirin e saj jugor për të menaxhuar fluksin e njerëzve që shkonin drejt Evropës Qendrore dhe Perëndimore. Megjithatë, u bë detyrë e anëtarëve jo-anëtarë të BE-së që të mbyllnin aksesin në fortesën e Evropës në emër të BE-së. Përsëri, vendndodhja gjeografike duhet të merret parasysh kur diskutohen arsyet e sjelljes së vendeve, nëse jo në BE, atëherë të paktën në sferën e ndikimit të BE-së. Ruajtja e paqes dhe stabilitetit është me interes të ndërsjellë për rajonet fqinje.

BE-ja është partneri më i madh tregtar i vendeve të Ballkanit Perëndimor. Edhe pse vendet e Ballkanit Perëndimor formojnë një grup mjaft të vogël, me struktura të fragmentuara ekonomike, tregje të vogla dhe një fuqi blerëse në përgjithësi të ulët, disa anëtarë të BE-së kanë interes të rrisin investimet e tyre dhe të zgjerojnë mundësitë e biznesit në rajon. Ndërlidhja ekonomike e vendeve evropiane në të gjithë kontinentin evropian është e dukshme; megjithatë, tregu i BE-së, për shkak të madhësisë së tij, i tërheq më pranë vetes edhe ekonomitë e tjera më të vogla, madje duke i sjellë ato në një gjendje varësie. Për të qenë ekonomikisht të qëndrueshme, ekonomitë duhet të krijojnë marrëdhënie tregtare me BE-në. Vendet në fqinjësi të BE-së ose kanë negociuar akses dypalësh në tregjet e BE-së ose po përpiqen të përmbushin kriteret për anëtarësimin në BE për të qenë në gjendje të gëzojnë përfitimet e saj. Idetë për një integrim të pjesshëm të ekonomive në tregun e BE-së tregojnë edhe një herë se sa vendet, veçanërisht ato fqinje, janë tashmë të ndërlidhura dhe të lidhura ekonomikisht me njëra-tjetrën. Vendet e rajonit të Ballkanit Perëndimor janë në kërkim të investimeve të huaja, veçanërisht nga BE-ja dhe bashkë me të edhe krijimin e vendeve të punës shumë të nevojshme.

Ekonomitë mjaft të dobëta dhe një shkallë relativisht e lartë e papunësisë, veçanërisht në mesin e popullatës së re, nënkuptojnë se njerëzit po largohen nga rajoni për të gjetur punë diku tjetër në Evropë. Për shkak të ikjes së trurit dhe shtytjes për të kërkuar mundësi më të mira arsimimi dhe punësimi diku tjetër, njerëzit nga rajoni i Ballkanit Perëndimor tashmë janë zhvendosur dhe janë vendosur në BE. Familja, të afërmit dhe miqtë e tyre dhe rrënjët e tyre kulturore shpesh janë ende të vendosura në rajon, duke kërkuar kështu një përpjekje personale për të krijuar një lidhje midis vendit të origjinës dhe vendeve pritëse. Herë pas here, vendet mysafire bëhen gjithnjë e më shumë një shtëpi pas ca kohësh. Njerëzit janë një tjetër arsye pse zgjerimi i BE-së ka kuptim. Sipas të dhënave të vitit 2021, popullsia totale e gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor arrin në afërsisht 17.7 milionë njerëz. Pranimi i vendeve në një bashkim të përbashkët ka kuptim kur merret parasysh se shumë njerëz nga Ballkani Perëndimor tashmë janë zhvendosur në BE dhe janë thelbësore për ekonomitë e vendeve pritëse. Rrjedhja e trurit është një problem i madh për rajonin, ndërsa imigrimi i fuqisë punëtore të kualifikuar është i dobishëm për ekonomitë për ekonominë e BE-së. Marrëveshjet e jetës së njerëzve i kalojnë kufijtë (kombëtarë dhe të BE-së) dhe, duke vendosur marrëdhënie të reja, ata krijojnë hapësira jetese që përfshijnë më shumë se një vend.

Historia evropiane ka kontribuar në krijimin e dallimeve dhe ndarjeve midis popullit të saj për breza. A nuk duhet të fillojmë të punojmë së bashku për të gjetur gjuhën e përbashkët dhe për të përmirësuar jetën e të gjithëve në kontinentin evropian?

Së fundi: A mundet BE-ja ta bashkojë Evropën?

Perandoritë që ndajnë Evropën, ndryshimin e ndikimeve të jashtme politike, shtetet nën tutelë, autokracitë, demokracitë, gjenocidin, shtypjen, vrasjet, luftën – Evropa ka parë gjithçka. Pas Luftës së Dytë Botërore, kur Gjermania dhe Franca u bashkuan për të ndërtuar një marrëdhënie miqësore, u mboll fara e një Bashkimi Evropian që synonte të kapërcejë mizoritë e kaluara dhe të vendosë mirëqenien e popullit të tij në qendër. Nëse ende besojmë në idenë e përgjithshme të BE-së, pranimi i vendeve evropiane në bashkim nuk duhet vënë në dyshim, por përkundrazi duhet inkurajuar. BE-ja nuk duhet të krijojë barriera apo pengesa të reja, por të mbështesë tejkalimin e tyre. Edhe pse mund të ketë disa probleme praktike me zgjerimin e BE-së për momentin, është e rëndësishme të mos humbasim tablonë më të gjerë dhe të punojmë drejt arritjes së ideve të BE-së. Kjo gjithashtu nënkupton mbështetjen dhe ofrimin e ndihmës së ndershme për vendet në fqinjësi.

Evropa është një kontinent i cili nuk është vetëm një hapësirë e përcaktuar gjeografikisht, por është e ngulitur në marrëdhëniet kulturore, ekonomike dhe politike. Realiteti është se, megjithëse nuk janë zyrtarisht anëtarë të BE-së, shtetet e Ballkanit Perëndimor janë pjesë e Evropës dhe lidhjet midis shteteve dhe popujve ekzistojnë. Globalizimi do të thotë që vendet e Ballkanit Perëndimor shtyhen të gjejnë një partner të besueshëm dhe mbështetës për të qenë në gjendje të konkurrojnë ekonomikisht. BE-ja, për shkak të afërsisë së saj, është partneri më i dukshëm dhe më logjik. Zgjerimi i BE-së duhet parë në kontekstin më të gjerë të gjeografisë, politikës botërore, globalizimit dhe lidhjeve sociale. BE-ja nuk është e izoluar, por e ngulitur në kontinent. Ju nuk mund të injoroni fqinjët tuaj.

Përshtati në shqip: Argumentum.al

*Christina Griessler, PhD, është një studiuese në Rrjetin për Komunikim Politik (netPOL) dhe Kryetare e Politikave Krahasuese me fokus në Evropën Qendrore dhe Lindore në BE

© 2022 Argumentum