Favaz A. Gerges[ii]
Ndërsa lufta në Gaza ka ditë që ka hyrë në muajin e katërt, shumë veta në Lindjen e Mesme dhe në Jugun Global janë të llahtarisur me ashpërsinë e fushatës së ushtrisë izraelite dhe mbështetjen e palëkundur që i japin qeveritë Perëndimore. Për ata kjo është gjithashtu edhe luftë e presidentit amerikan Xhozef Bajden aq sa edhe luftë e kryeministrit izraelit Benjamin Netanjahu, ndërsa indiferenca e vazhdueshme ndaj përmasave të shkatërrimeve pohon atë vlerë të pakët që kanë jetët e arabëve në sytë e liderve perëndimorë.
Për ata që kanë jetuar në lohën e Luftës së Ftohtë dhe janë dëshmitarë të asaj sesi fuqitë perëndimore janë sjellë ndaj vendeve postkoloniale dhe popujve të tyre, ngjarjet e fundit janë më se të njohura. Sikurse pohoj në librin tim më të ri “Çfarë filloi mbrapsht: Perëndimi dhe dështimi i demokracisë në Lindjen e Afërt”, (What Really Went Wrong: The West and the Failure of Democracy in the Middle East – Yale University Press, 2024) Shtetet e Bashkuara dhe vendet e tjera perëndimore, dhe në mënyrë të veçantë Mbretëria e Bashkuar, pothuajse tërë kohën kanë bërë një politikë të jashtme militariste dhe intervencioniste e cila kryesisht ka injoruar interesat e popujve të Lindjes së Afërt.
Nëse për asgjë tjetër, vendimet e Perëndimit janë udhëhequr nga dëshira historike që të mundet komunizmi dhe të sigurohet dominimi i kapitalizmit liberal. Në synimin për realizimin e këtij qëllimi të dyfishtë, ShBA-të u ofruan liderve të Lindjes së Afërt shumën zero: ose bashkohuni me Perëndimin në aleanca mbrojtëse dhe hapeni ekonominë tuaja për kapitalin global, ose do të konsideroheni armiq. Në emër të ruajtjes së stabilitetit dhe sigurimit të furnizimit të pandërprerë me naftë të lirë, fuqitë perëndimore lidhën pakte djalli më autokratët e Lindjes së Mesme dhe kontribuan aktivisht për dështimin e lëvizjeve demokratike në lindje e sipër.
Në fillim të viteve 50-të, kur liberal-demokrati Mohamed Mosadek u bë kryeministër i Iranit dhe nacionalizoi naftën CIA dhe MI6 organizuan grushte shteti dhe e zëvendësuan me Shahun Reza Pahlevi. Kjo ndërhyrje e kushtëzuar nga interesat e tyre vetiake, frenoi zhvillimin e Iranit dhe përgatiti terrenin për Revolucionin Islamik të vitit 1979, i cili vendosi rregjimin teokratik që sundon ende sot.
Po ashtu, në vitet 1950-të, kur Gamal Abdel Naseri, lideri karizmatik i cili ishte i prirur pozitivisht ndaj ShBA-ve, u bë presidenti i Egjyptit, vendosi që nuk është në interesin e vendit të tij që t’i bashkohet paktit mbrojtës të drejtuar nga Perëndimi. Me dëshirën për ta poshtëruar dhe përgatitur kushtet për përmbysjen e tij, Amerika dhe Britania i hoqën mbështetjen projektit të digës së Asuanit mbi lumin Nil. Kjo shpuri në krizën e Suzeit të vitit 11956, e cila për pak sa nuk shkaktoi luftë botërore. Në fund, lideri më popullor i shtetit më të madh arab, e bë armik i betuar i Perëndimit.
Ndërsa Perëndimi i drejtuar nga Amerika mori një qëndrim të ashpër edhe në rajonet e tjera, zyrtarët perëndimorë, racionalizuan për një kohë të gjatë misionin e tyre neoimperialist në Lindjen e Mesme duke pohuar se kombinimi i kulturës islame dhe arabe nuk është kompatibël me demokracinë. Pasojë e kësaj ishte ardhja në pushtet e të fuqishmëve brutalë me vlerë themelore për stabilitetin të cilin Perëndimi e vlerëson aq shumë. Mësimi që nxorrën këta të fuqishëm është i njëmendtë: shtypja dhe keqpërdorimi i të drejtave të njeriut do të injorohen derisa të respektohen urdhërat e Amerikës.
Për njerëzit në rajon, ky leksion ishte aq më shumë i qartë: jetët dhe të drejtat e tyre kanë pak rëndësi për llogaritë e Perëndimit – pa marrë parasysh retorikën e lartë mbi demokracinë dhe shtetin e së drejtës. Sulmi dhe pushtimi i gjatë i Afganistanit dhe Irakut e bënë këtë shumë të qartë.
Barak Obama ishte presidenti i parë amerikan që paralajmëroi një qëndrim ndryshe. Duke folur në akademinë ushtarake në Vest Point në vitin 2014, ai dënoi angazhimin konstant ushtarak të Amerikës dhe tendencën që më parë të qëllohet me armë dhe më vonë të shtrohen pyetje. Gabimet më të shtrenjta që ka bërë Amerika në rajon nuk kanë ardhur si rezultat i vetëpërmbajtjes, pohon ai, por nga “gatishmëria për t’u futur në aventura ushtarake pa menduar pasojat – pa ndërtimin e një mbështetje ndërkombëtare dhe legjitimiteti për aksionin; pa sinqeritet ndaj popullit amerikan dhe për sakrificat që kërkohen nga ana e tij”. Për fat të keq janë të gjitha shanset që perspektiva e qartë e Obamës nuk vlerësohet nga Bejdeni, i cili i përket brezit të Luftës së Ftohtë të udhëheqjes amerikane.
Deri në tetorin e vitit të kaluar, Bajdeni i kushtoi shumë pak kohë dhe vëmendje konfliktit izraelo-palestinez. Ai pranoi i gatshëm statusin e papërballueshëm të vuajtjeve të përjetëshme të palestinezëve dhe në vend të kësaj u përqëndrua në përpjeket për zgjerimin e marrëveshjes së Abrahamit. Qëllimi i kësaj marrëveshje për arritjen e së cilës ndërmjetësoi administrata Tramp, ishte normalizimi i marrëdhënieve të Izraelit me autokratët arabë në këmbim të ndihmës për mbrotje dhe siguri, gjë e cila solli edhe fundin e angazhimit të rajonit për shtetin palestinez.
Që nga sulmi brutal i Hamasit me 7 tetor – i cili zbuloi kotësinë e qëndrimit të Bajdenit dhe Netanjahut – nuk pati më as vetëpërmbatje dhe as përpjekje për të menduar për pasojat e luftës që ende vazhdon. Në vend të kësaj, Bajdeni dhe aleatët e tij europianë mbështetën gjithë zjarr sulmin e Izraelit mbi Gaza. Megjithëse numuri i viktimave civile rritet me një shpejtësi që nuk mbahet mend, kriza humanitare bëhet gjithnjë e më drastike nga dita në ditë, qeveritë në mbarë botën bëjnë thirrje për ndërprerje të zjarrit, Bajdeni nuk ka treguar qëllim për të ndërhyrë në ndalimin e gjakderdhjes.
Ndërkohë, konfliktet në kufirin izraelito-libanez dhe sulmet e udhëhequra nga Amerika ndaj pozicioneve të Hutive në Jemen ose kundër policisë që mbëshetet nga Irani në Irak, paralajmërojnë atë se konflikti vetëm mund të përshkallëzohet.
Amerika dhe Britani gradualisht janë tërhequr brenda në konfliktet në rajon, megjithëse kësaj here i mbajtur fort sytë e hapur.
Bajdeni pohon se përfaqëson anën e kundër të Trampit, por mes atyre nuk ka dallime kur bëhet fjalë për Lindjen e Afërt. Atje dhe në pjesën më të madhe të Jugut Global, Bajdeni do të mbetet në kujtesë si një tjetër president amerikan që zhvlerësoi jetët e arabëve, duke rrëfyer për demokracinë teksa mbështet shtypjen dhe dhunën.
Bajdeni shumë shpejt mund të pendohet për mbështetjen e gjithanëshme dhënë muajt e fundit Netanjahut. Netanjahu, ekspert për mnipulimin e procesve politike amerikane, para pak kohësh dënoi mbështetjen që i jep Bajdeni vendosjes së shtetit palestinez, duke këmbëngulur që Izraeli duhet të ketë kontrollin e sigurisë në tërë territorin në perëndim të lumit Jordan. Kjo deklaratë ishte e sinkronizuar me fillimin e fushatës presidenciale amerikane, në të cilën Trampi është kandidati i preferuar prej tij. Madje edhe nëse Bajdeni arrin të sigurojë një mandat të dytë, është ironi tragjike fakti se Lindja e Afërt është sot më pak stabël sesa ka qënë gjatë gjithë historisë moderne.
Strategjia e Perëndimit është një gabim kolosal, dhe kjo trashëgimi do të përbëjë ngarkesë për botën tonë për një kohë të gjatë në të ardhmen.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] Profesori Favaz Gerges, është shef i Katedrës për marrëdhënie ndërkombëtare në Shkollën Londineze për ekonominë, është autor i librit: “Çfarë filloi mbrapsht: Perëndimi dhe dështimi i demokracisë në Lindjen e Mesme” (Yale University Press, 2024).
[ii] https://www.danas.rs/svet/izmedju-bajdena-i-trampa-nema-razlike-kada-je-rec-o-bliskom-istoku-zasto-ostali-odbacuju-zapad/
