Boshko Jakshiç[i]
Europa e vjetër, pikërisht këtë shprehje nënvleftësimi përdori i pari sekretari amerikan e shtetit për mbrojtjen Donald Ramsfeld. Por po del se vërtetë kishte të drejtë, jo vetëm për faktin se për herë të parë që nga viti 1960 numuri i lindjeve në Europë u ul nën shifrën katër milionë por akoma më shumë për faktin se kontinenti po mbetet prapa në garimin me ShBA-të dhe Kinën.
Si të ndalet ngadalsimi ekonomik, financiar, teknologjik dhe digjital i Unionit, i cili prej dekadash nuk po arrin të realizojë ambicjen e tij pët t’u bërë partner i barabartë në hartën gjeopolitike të botës? Si të përfshihet në industritë e botës, në të cilat tashmë ShBA-të dhe Kina kanë bërë përparim rë dukshëm?
Rënia është e dukshme. Ekonomitë kolektive të eurozonës në vitin 2008 ishin të barabarta me atë amerikane, ndërsa vitin e kaluar prodhimi i brendshëm kombëtar bruto i ShBA-ve ishte dy herë më i madh se ai europian. Në vitin 1992, BE-ja ishte gjigand gjeoekonomik në pronësi të të cilit ishin 29 përqind të prodhimit global. Kjo pjesë, para dy vitesh ra në nivelin 17 përqind. Si erdhën punët që Europa, në gjysëm shekullin e fundit nuk arriti të krijojë një kompani me vlerë mbi 100 miljardë euro ndërkohë që në Amerikë ekzistojë gjashtë kompani me vlerë më shumë se 1.000 miliardë dollarë? Tërë Europa ka vetëm katër nga pesëdhjetë kompanitë botërore teknologjike. Të ardhurat e europianit mesatar janë 27 përqind më të ulëta se ato të amerikanit, ndërsa fitimi mesatar është 37 përqind më i ulët se ai i punëtorit amerikan.
Ekzistojnë edhe dimensione politike, jo vetëm në lidhje me qëndrimet e ndryshme mbi ndihmën për Ukrainës për t’u mbrotjur nga agresioni rus. E djatha ekstreme europianë është në rritje e sipër, sikurse treguan zgjedhjet e qershorit për Parlamentin Europian apo ato të para pak kohëve në Austri. Qendra e majtë, të gjelbërit dhe liberalët paralajmërojnë rezistencë gjë e cila do ta polarizojë akoma më shumë Unionin dhe do të vështirësojë harmonizimin e politikës të përbashkët të jashtme dhe atë të sigurisë. Nuk është e lehtë të përputhësh idealet e kryeministres italiane Xhorxha Meloni, partia e së cilës ka rrënjët e lëvizjes neofashiste, dhe vizionin socialdemokrat të Olaf Sholcit, apo kryeministrit socialist spanjoll Pedro Sançez.
Mario Dragi, ish kryeministri italian dhe ish president i Bankës Qendrore Europiane, ka përcaktuar një diagnozë të zymtë: Nëse BE-ja nuk rrit prodhimin, do të pushojë së qëni model i mirëqënies shoqërore dhe aktor i pavarur në përballjen me sfidat globale, që nga luftërat nëpërmjet rivalitetit të hapur mes ShBA-ve dhe Kinës që kërcënon ta shpjerë botën në një luftë të dytë të ftohtë, deri te lufta kundër ndryshimeve klimatike.
Cila do të jetë përgjigja e europianëve në lidhje me paralajmërimet e Dragit mbi “agoninë e ngadaltë” të përmbledhura në 400 faqe raport mbi “Të ardhmen e konkurueshmërisë europiane”, në të cilin këshillohet se duhen bashkuar buxhetet, tregjet dhe strategjitë? A do t’i pranojnë sugjerimet e komentit të Fajnenshëll Tajmsit”: “Europianët rrezikojnë të harrojnë leksionet e së kaluarës së tyre: vetëm nëse veprojnë sëbashku, mund të shpresojnë se do t’i japin formë së ardhmes së tyre”.
Presidentja e Komisionit Europian, organi ekzekutiv i BE-së, paraqiti ekipin e saj prej gjashtë zëvendëshpresidentësh ekzekutivë, 14 nënpresidentë dhe 27 komisarë, para të cilëve qëndron sfida e madhe për të ideuar dhe vënë në jetë një model të ri adoptimi të BE-së në mënyrë që të parandalohet atrofija. Ursula von der Lajen ka lëshuar slloganin “begati, siguri dhe demokraci”, por mënyra sesi është formuar ekipi i saj nuk duket inkurajuese.
Javë të tëra manevrimesh politike nëntokësore dhe mbitokësore, bisedimesh me qeveritë e vendeve antare, spekulimeve dhe kompromise problematike, treguan jo vetëm mungesë transparence demokratike e cila gjithsesi pritej duke patur parasysh deklarimin se reforrmat e domosdoshme brenda Unionit do të jenë gjysmake sepse vendet shumica e vendeve të BE-së udhëhiqen nga interesat kombëtare, edhe përkundër faktit se kanë më shumë gjëra të përbashkëta se të ndryshme.
Tri dekadat e krijimit të Tregut të Përbashkët, Europa është dukshëm e ndarë dhe më shumë ngjan me një koleksion “të vegjlish” sesa me union “të madh”. Tregu nuk është i përbashkët, megjithëse paraqitet i tillë.
Nëse nuk shkunden, burokratët me paga të larta të Brukselit, do të përjetojnë eksperiencën e burokratëve të Perandorisë Otomane të shekullit 19, të cilët u përpoqën nëpërmjet reformave moderne të futin një energji të re në perandorinë e cila po shuhej dalngadalë. Më kot, “i sëmuri i Bosforit” vdiq disa dekada më vonë. BE-në sot e kërcënon jo shpërbërja, por margjinalizimi i dhimbëshëm nëse nuk kap dot ritmin e Amerikës dhe Kinës.
Babai themelues i Europës së bashkuar Zhan Moné thoshte: “Europa do të kalitet nëpërmjet krizave dhe do të jetë një shumatore e zgjidhjes së këtyre krizave”.
Krizat ja ku janë, zgjidhjet priten.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.kurir.rs/licni-stav/9455216/Spo-ra-ago-ni-ja-do-bre-sta-re-Evrope?utm_source=kurir&utm_medium=home_widget&utm_campaign=adria_internal