Boshko Jakshiç-Politika[i]
Globalizimin sot më shumë e përcaktojnë dallimet sesa grupimet, ndërsa bota po formësohet në arqipelagë kapitalesh, fuqish dhe idesh të grisura.
Golbalizimi është në grahmat e fundit. Një nga projektet më të lavdishëm të botës, i ngjizur në vitin 2008 me krizën financiare dhe në vitin 2015 me krizën e emigrantëve, i lëkundur me ardhjen e Donald Trampit në vitin 2016, shumë lehtë mund të përfundojë me luftën në Ukrainë, të nisur në vitin 2022.
Po ngrihen perde të reja hekuri, zinxhirët tregtarë po shpërthejnë, solidariteti është asgjësuar në fluturimin e kovid-19, madje po ndërpritet bashkëpunimi edhe në kërkimet në hapësirë.
Globalizimin sot më shumë e përcaktojnë dallimet sesa grupimet, ndërsa bota po formësohet në arqipelagë kapitalesh, fuqish dhe idesh të grisura.
Të gjithë postulatet themelorë të globalizimit- tregtia, financat, teknologjia, energjia, ligjet, arsimi, udhëtimet, shëndetsia dhe shkenca – janë shndërruar në armë të formave të reja të luftimit. Fuqia e mendimit si faktor bashkimi është bërë armë shkatërrimi.
Tregtia reduktohet në kundërvënien ndaj Kinës. Financat janë në shërbim të sanksioneve bankare. Teknlogjia është bërë faktor kyç në luftën kibernetike. Energjia është shndërruar në poligon për përballimin e aleancave rreth gazsjellësve, ndëra nafta është bërë armë strategjike. Ligjet po fitojnë dimensione ekstraterritoriale. Arsimi dhe udhëtimet po kufizohen në restriksionet e vizave. Shëndetsia dhe shkenca janë në funksion të ofrimit të modeleve politike.
Kjo është ajo që ka mbetur nga projekti që ishte mantra e erës së pas Luftës së Ftohtë dhe përmbante elementë të ndarjes së fatit të përbashkët. I ideuar si përmbysje e sistemit ndërkombëtar të bazuar në shtetet sovrane nacionale drejt një bote që duhej të tejkalonte ndryshimet në kulturë dhe shkallë civilizimi.
Globalizimi ka lindur me idenë fillestare të krijimit të tregut unik global, tregtisë së lirë dhe lëvizje së papenguar të kapitaleve, njerëzve dhe punës. Premtonte front të përbashkët kundër sfidave të përbashkëta siç janë ndryshimet klimatike, epidemitë dhe të gjithë problemet të cilat shtetet nuk mund t’i zgjidhin të vetëm. Optimistët flisnin se bashkimi i sistemeve të ndryshme të vlerave, etnia dhe besimi fetar do të hapin rrugën drejt paqes botërore.
Revolucioni i tretë teknologjik, i bazuar në digjitalizimin, kompjuterat, celularët dhe tabletët, duhet të shërbente si mjet efikas për realizimin e këtij projekti ambicioz. Platformat IT të ishin të ideuara për të kontribuar në “globalizimin” e kulturës. Kompanitë shumëkombëshe u përhapën në mbarë botën.
Era e fundit e globalizimit duket se është drejt fundit, shkruan Raghuram Raxhan në revistën “Forin Afers”, teksti që më frymëzoi për këto radhë.
Nën titullin “Ungjilli i deglobalizimit” ish guvernatori i bankës indiane ndjek numurat që tregojnë se vëllimi i eksportit global të mallrave dhe shërbimeve po zvoglohet që nga koha e krizës financiare të vitit 2008 dhe se, sipas të dhënave të Bankës Botërore, investimet e huaja direkte si përqindja e prodhimit global bruto nga 6,3% ka ranë në shfirën modeste 1,3% në vitin 2020.
Dy ekonomitë më të mëdha të botës, ajo amerikane dhe kineze, periudhën e rivalitetit të shëndoshë e zevendësuan me atë armiqësore duke u përpjekur të zvoglojnë maksimalisht ndërvatësinë mes tyre. Globalizimi ka rënë në probleme serioze.
Amerika dhe Kina nuk janë të vetmet. Raxhani kujton se nga viti 2008, është rritur pesë herë numuri i masave proteksioniste të cilat i kanë zënë frymën idesë së liberalizimit. Trampi, nëpërmjet slloganit proteksionit “Amerika e para”, goditi direkt në vlerat e globalizimit të fiksuara në themelet e politikës së ShBA-ve dhjetëvjeçarët e shkuar.
Kompanitë shumëkombëshe, të udhëhequra në rrugën drejt përfitimit, hapën tregje të reja. Ndërsa pohojnë supremacinë e pasurisë, ulin çmimet e punës.
Kriza migratore e vitit 2015 lindi forca antimigratore të cilat janë për mohimin e lirisë së lëvizjes, një prej premisave të globalizimit. U ndërtuan barriera të reja që Britaninë e detyruan të dalë nga Bashkimi Europian, simbol i integrimit dhe i ndërvartësisë.
Pandemia, në mënyrën më brutale të mundshme, në javët e para nxorri në sipërfaqe jo vetëm egoizmin rreth maskave mbrojtëse dhe respiratorëve, por edhe zbuloi një rivalitet në garën se cili do të prodhonte vaksinën e parë. Gjithçka ishte shëmbëlltyra e pastër e kundërvënies së parimeve të globalizimit synimet e mëdha të të cilin – turizmi, udhëtimet dhe rrjetet tregtare të furnizmit- u dëmtuan seriozisht.
Në vitet pas rënies së murit të Berlinit dhe shpërbërjes së BRSS-së parashikohej se globalizimi i demokracisë perëndimore dhe ekonomisë së kapitalizmit do t’i bëjë të vështira luftërat e ardhshme. Gabim. Tensionet gjeopolitike vazhdojnë të formësojnë rendin global.
Agresioni rus në Ukrainë mund të jetë gozhda e fundit në arkivol. Sanksionet perëndimore jo vetëm që kanë bërë të tërhiqet kapitali, por e kanë hedhur jashtë Rusinë nga sistemi bankar. Masat ndëshkimore vunë në pikëpyetje tërë konceptin e globalizimit.
Janë ndërprerë edhe hallkat e mbetura në zinxhrin e bashkëpunimit industrial, ekonomik dhe tregtar në nivel botëror. Tregu energjetik dhe ai ushqimor janë zhytur në krizë. I përballur me rreziqet e rritjes së tensioneve sociale, secili lufton për vete kundër inflacionit dhe pasojave të rritjes së shpenzimeve të jetës.
Thyerja e globalizimit dhe lufta në lindjen e Europës kanë aktivizuar ndarje të reja dhe kanë inkurajuar konflikte në pjesë të ndryshme të botës. Fuqitë e mëdha gjithnjë e më shumë po ecin në rrugën e tyre: Amerika, Rusia, Kina, Indija. Europianët po kërkojnë të tyren.
Pas krizës së vitit 2008, G20 pati vendosur që një bankë nga 20 shtetet më të industralizuara të të punojë për shërimin e pasojave. Sot, G20 nuk po ndërmerr pothuajse asgjë për t’iu përgjigjur sfidave të krizës së shkaktuar nga lufta në Ukrainë.
Nuk ka kaluar shumë kohë qëkur 16 shtete, mes tyre e mbi të gjithë, Amerika dhe Rusia, me përpjekje të përbashkëta, kontribuan në prodhimin dhe lançimin e stacionit të parë ndërkombëtar hapsinor e cila pjesëmarrësve të projektit u mundësoi kërkime shkencore. Stacioni duhej të ishte aktiv deri në vitin 2024, në mos më gjatë, por në rrethanat e polarizimit të thellë të shkaktuara nga lufta, Rusia vendosi të tërhiqet dhe të ndërtojë stacionin e saj. Plane të njejta ka edhe Kina.
Globalizimin po e zëvendësojnë tregjet rajonale të cilët bazohen në afërsinë gjeografike dhe lidhjet historike. Ky fenomen është në rritje e sipër në Europë, Amerikën Veriore, Azi dhe në Lindjen e Afërt.
Vitet në vijim do të sjellin akoma më shumë stanjacion, rritje të kufizuar duke rritur kësisoj shpenzimet e jetesës. Goditjeve që na kërcënojnë duhet t’u përgjigjemi sëbashku.
Treshja e madhe- ShBA-të, Kina dhe BE-ja- në Davosin e këtij viti paraqitën vizonet e tyre të tregtisë së ardhshme globale, por nuk është e rastiti se sllogani i konferencës ishtë “Bashkëpunimi në botën e fragmentuar”. Të gjitha thirrjet për bashkëpunim dhe aksione kolektive, më shumë ngjajnë me nekrologji për globalizimin e vjetër.
Tirania e sektori financiar e ka shpënë shoqërinë buzë kolapsit, ndërtesa ekonomike për shkatërrohet, ndërsa veli ideologjik që fshihte fytyrën e vërtetë të globalizimit është çjerrë. Kërkohet një alternativë e re.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.politika.rs/scc/clanak/541888/Pogledi/Citulja-staroj-globalizaciji