Ervin Cemerinski[i]
Institucionet demokratike amerikane e përballuan, për hir të së vërtetës mezi, mandatin e parë presidencial të Donald Trampit. Por a do të jenë në gjendje edhe në këtë të dytin? Gjatë fushatës zgjedhore Trampi premtoi deportime masive dhe themelimin e qendrave të grumbullimit, hakmarrje ndaj kundërshtarëve politikë, shkatërrimin e “armiqve të brendshëm” dhe ulje dramatike të nivelit të sigurisë në punë të të punësuarve në administratën federale. Në mënyrë që këto politika të vihen në jetë, deklaroi ai, do të jetë që ditën e parë “diktator”, sëpaku ditën e parë të mandatit, ndërsa vazhdon të thotë se adhuron liderët autoritarë si puna e presidentit rus Vladimir Putin dhe kryeministrin hungarez Viktor Orban.
Nisur nga këto, pyetja e pakëndshme me të cilën përballen Shtetet e bashkuara është nëse do të ketë mekanizma adekuatë që do të bëjnë të pamundur të kthehen në politika shtetërore impulset më të këqija të Trampit. A do të jetë i mjaftueshëm sistemi i kontrollit dhe ekulibrit i cili e ka ruajtur demokracinë amerikane që nga viti 1787?
Megjithëse nuk ekzistojnë mënyra që këtë t’a dimë që më përpara, fokusimi te kjo pyetje që në fillim imponohet si imperativ. A do të jetë në gjendje Kongresi, nën kontrollin e partisë republikane, të sigurojë çfarëdolloj kontrolli? Trampi gjithsesi nuk do të shqetësohet për impiçmentin, i cili gjatë mandatit të tij të parë u votua dy herë në Dhomën e përfaqësuesve nën kontrollin e demokratëve. Duket se Kongresi fitoren e Trampit do t’a shohë si leje që ai të bëjë çfarë të dojë. Vështirë të përfytyrohen kongresmenë amerikanë që kundërshtojnë synimet e tij për të nisur deportime agresive, të eleminojë rregullativa nëpërmjet të cilave mbrohet mjedisi jetësor, ose dobësohet mbrojtja e të punësuarve në administrën publike.
Për më shumë, shfrytëzimi i të drejtës për debat të pakufizuar mbi ndonjë çështje (e cila në vetvete në shumë mënyra është edhe problematike) është i vetmi mjet që kanë në dispozicion demokratët në Senat për të penguar miratimin e iniciativave më ekstreme ligjore të Trampit. Pikërisht për këtë ekzistojnë arësye të mira për frikë se mos republikanët e Senatit do të ndryshojnë rregullat për të eleminuar këtë mekanizëm – i cili faktikisht kërkon që për çfarëdo propozimi ligjor shumicën prej dy të pestat e votave – dhe të nisin me miratimin e gjithçkaje që parashikon agjenda e Trampit. Filibaster (kështu quhet në anglisht praktika e përmendur që nëpërmjet debatimit të pafundëm të pengohet votimi apo miratimi i ndonjë akti ligjor) nuk përshruhet me Kushtetutë, madje as nga ndonjëfarë statuti federal. Rregullat e tij i përcakton Senati, dhe është e mundur të ndryshohen mbi bazën e vendimit të shumicës së thjeshtë. Ky rregull u rishikua në vitin 2013, nëse ishte e mundur që filibasteri të mos evitohej në rastet e emërimit të gjykatësve dhe të antarëve të administratës presidenciale.
Që gjërat të jenë më keq, ndërsa në administratën e parë të Trampit kishte shumë zyrtarë të cilët arritën të pengonin disa nga impulset e tij më të këqija, kësaj here do të jetë ndryshe. Shumë nga ish zyrtarët e kësaj administrate janë shprehur publikisht kundër asaj që Trampi të jetë përsëri kandidat presidencial i Partisë republikane, përfshirë edhe Mark Esper, ish sekretar për mbrojtjen, Xhon Keli, ish shef i administratës presidenciale, dhe dy ish këshilltarët për sigurinë kombëtare H.R. Mekmaster dhe Xhon Bolton. Disa nga këto personalitet – në listën e plotë këta ishin rreth dhjetë – kësaj here nuk do të jenë aty. Trampi do të rrethohet nga loajalistë të thekur, një lloj njerëzish të cilët nuk do t’a pengojnë, por përkundrazi do t’ia lehtësojnë gjithçka ka ndërmend ai të realizojë.
Edhe përkundër këtyre, duhet të shpresojmë se ata që do të jenë në funksionet më të larta – sekretari për mbrojtjen, sekretari i shtetit, prokurori shtetëror (i cili për nga funksioni është sekretar për drejtësinë) e të tjerë – do t’i kuptojnë seriozisht betimet që do të bëjnë dhe do t’i bëjnë rezistencë asaj që nuk është e nevojshme. Në fund, gjithsesi, gjykata – në mënyrë të veçantë Gjykata e Lartë e ShBA-ve – do të jenë ata të cilët i përmbahen ligjeve dhe do t’a mbajnë Trampin nën kontroll. A do të jetë kështu? Duke patur parasysh se në të bëjnë pjesë gjashtë gjykatës konservatorë (nga nëntë gjithsejt) gatishmëria e Gjykatës së lartë për t’iu kundërvënë është në shenjë pikëpyetje. Gjatë mandatit të tij të parë këtë nuk e bëri shpesh.
Një nga keqpërdorimet më të përmendura që përdori Trumpi gjatë mandatit të tij të parë parë ishte urdhëri ekzekutiv nëpërmjet të cilit u ndalohej hyrja në vend shtetasve të shtatë vendeve me popullsi shumicë muslimane. Një politikë e tillë duhej të përbënte realizimin e premtimit të tij gjatë fushatës zgjedhore sipas së cilit do të ndalonte plotësisht ardhjen e emigrantëve muslimanë në ShBA, ndërsa Gjykata me vendimin 5:4 gjykoi në favor të Trampit, duke theksuar nevojën që t’i japin dorë të lirë presidentit në planin e politikës migracioniste.
Vendimi i verës së kaluar i Gjykatës së Lartë në procesin Trampi kundër ShBA-ve hedh një dyshim shtesë për gatishmërinë e gjykatësve për të qënë mekanizëm kontrolli i presidentit i prirur për divijime. Në këtë rast me shumicë votash kjo Gjykatë vendosi se presidenti gëzon imunitet të plotë nga ndjekja penale për çdo lëvizje të bërë në kuadër të kompetencave kushtetuese ose statusore. Në këtë kuadër Trampi rikthehet në pushtet duke e ditur se nuk mund të përndiqet penalisht, madje as të akuzohet në procese civile, çfarëdo që të bëjë duke përdorur kompetencat që i përkasin kryetarit të shtetit.
Në fund, mekanizmi më i rëndësishëm i kontrollit të administratës Tramp mund të jenë mediat e lira amerikane, e më tej zgjedhësit në zgjedhjet e vitit 2016 për Kongresin. Trampi gjithashtu nuk e fsheh dëshirën për të kufizuar lirinë e mediave dhe u turret të gjithë atyre që i konsideron armiq. Por liria e fjalës dhe e liri e mediave janë parime amerikanë të rrënjosura thellë. Mbyllja e gojës kritikëve të Trampit do të kërkonte që ai t’i asgjësonte dhe, nëse shkon më larg asaj që dëshiron shumica e amerikanëve, do të duhet të kalojnë vetëm dy vite para se demokratët t’i kthehen kontrollit mbi Dhomën e Përfaqësuesve dhe Senatit.
Mungesa e përgjegjësisë ligjore të presidentit, në mënyrën sesi e ka përcaktuar Gjyakata e Lartë, do të ishte një arësye për shqetësim për cilindo që kryen këtë detyrë. Por shqetësimi është akoma më i madh në rastin e njeriut që nuk përmbahjet të shkelë ligjin. Juria e shpalli Trampin fajtor për keqtrajtim seksual ndaj kolumnistes I. Xhin Kerol dhe përpjekje për diskretitimin e saj. Gjykata në Nju Jork e shpalli fajtor për 34 pika të akuzës për dhënie miratimi për pagesën e Stormi Danijelsit në mënyrë që ajo të heshtëte për aferën që kishte patur me të, si dhe falsifikim të llogarive të biznesit në mënyrë që kjo pagesë të fshihej në kohën e fushatës për zgjedhjet e vitit 2016. Në nivel shtetëror, gjykata i dha dënimin Trampit dhe kompanive të tij në shumën prej 450 milionë dollarësh për mashtrime të përsëritura në praktikën e biznesit.
Këto janë edhe akuzat kundër Trampit për të cilat do të duhej të gjykohej. Para Gjykatës shtetërore në Xhorxhia e pret procesi për shkak të përpjekjeve që në këtë shtet federal të asgjësojë zgjedhjet e vitit 2020, gjë që përfshin edhe presion direkt ndaj sekretarit të shtetit Bred Rafensperger për t’i “gjetur” edhe 11.000 vota që i mungonin për të siguruar fitoren. Në Florida ishte i akuzuar sepse në rezidencën e atjeshme mbante dokumente tepër sekrete – gjë që përbën shkelje të qartë të ligjeve federale – por këtë vepër penale u përpoq t’a fshehë. Dihet se këto dy akuza federale nga Florida do të lihen mënjanë kur Trampi të marrë pushtetin, pasiqë ai do t’a urdhërojë ministrisë e drejtësisë për të vepruar kësisoj.
Të gjithë këta shembuj tregojnë qartë se Trampi nuk përmbahet nga shkelja e ligjeve. Kjo është arësyeja përse probemi i mbrojtjes nga keqpërdorimet merr rëndësi urgjente. Asnjë demokraci nuk është e përjetëshme. Shumë vende dikur kanë qënë demokraci, e tani nuk janë më të tilla. A do të shtyjë mandati i dytë i Trampit Amerikën në një sistem autoritar, apo do të përmbyllet thjesht me një administratë tjetër republikane?
Në vitet që kemi përpara nuk ka pyetje më urgjente se kjo.
*Ervin Çemerinski (Erwin Chemerinski), dekan i Fakultetit të Drejtësisë Universiteti i Kalifornisë-Berkli.
[i] https://radar.nova.rs/global/tramp-demokratske-norme-sad/
/Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA