Dragan Biseniç*
Këtyre ditëve nga Kajro konstatohet se lufta gjeopolitike e Rusisë dhe Amerikës është zhvendosur në Jugun global. Konflikti mes Rusisë dhe Ukrainës ka vënë në dukje lidhjen e ndërsjelltë të politikës, ekonomisë dhe interesave të sigurisë që lidhin Azinë, Lindjen e Afërt dhe Rusinë. Fuqitë rajonale në Lindjen e Afërt, përfshirë edhe shtet e Gjirit dhe Izraelin, të cilët duan më shumë që ta mbajnë Rusinë në anën e tyre në mënyrë që të përballen me kërcimin bërthamor vjen nga Irani, u përpoqën të mbrojnë interesat e tyre gjatë konfliktit.
Rezervat e naftës në vendet që përbëjnë Këshillin e Gjirit për bashkëpunim ishin monedhë e tejvlereësuar që u mundësoi atyre të ndryshojnë prioritetet strategjike dhe të largohen akoma më shumë nga Perëndimi. Përshembull, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Arabia Saudite, refuzuan disa kërkesa të Shteteve të Bashkuara dhe Mbretërisë së Bashkuar për rritjen e prodhimit të naftës në mënyrë që që të ndalin çmimin në rritje të saj.
Ato madje biseduan me Rusinë, duke sinjalizuar kësisoj gatishmërinë për të mbrojtur interesat e tyre të përbashkëta, në mënyrë të veçantë në fushën e energjetikës dhe vijuan të mbështesin ambicjet në rritje të Kinës në rajon, përfshirë edhe iniciativën “Një shteg një rrugë”, e cila shkakton shqetësim për planin Indo-Pacifik që kanë ShBA-të.
TRANSFORMIMI I UASHINGTONIT: Kjo ndryshoi në mënyrë thelbësore mënyrën sipas së cilës administrata Bajden e shqyrton realitetin gjeopolitik në planin ndërkombëtar. Sikur të mos ishte aksioni rus në Ukrainë, vështirë që Bajdeni do të kishte udhëtuar në Arabinë Saudite dhe do të ishte takuar me Trashëgimtarin e fronit mbretëror. Por ky udhëtim ishte më shumë sesa çështja afatshkurtër e rritjes së vëllimit të prodhimit të naftës. Ai shprehte njohjen e thellë të faktit se Lindja e Afërt dhe shtetet e saj kryesore janë element kyç në konkurencën me rusët dhe kinezët, por njëkohësisht shprehte edhe faktin se në Uashingtron e kanë kuptuar qartazi se shumë liderë në rajon kanë dyshime serioze në lidhje me fuqinë afatgjatë të Amerikës, kësisoj ekziston nevoja urgjente që të rivendoset kredibiliteti amerikan në rajon.
Duke patur parasysh se administratat e Obamës dhe Trampit ishin tejet të tërhequra nga Lindja e Afërt, nuk teprohet po të thuhet se udhëtimi i Bajdenit përbën njëfarë përpjekje për ndryshimin e qëndrimit të Uashingtonit në rajon. Dhe ndryshimet janë tashmë të dukshme – rolin më të spikatur në javën pas vizitës së Bajdenit e patën ShBA-të, Rusia, Franca dhe Arabia Saudite. Përfundimi i vizitës së presidentit amerikan në Arabinë Saudite shënoi edhe fundin e izolimit që vendet perëndimore i bënin Mbretërisë Suadite dhe udhëheqësit të saj për shkak të vrasjes së gazetarit Xhamal Kashogi.
Mohamed bin Salmani menjëherë filloi një vizitë në Greqi dhe në Francë. Udhëtimin në Francë ai e zhvilloi menjëherë pasiqë pallati Elizé këmbënguli që presidenti egjyptian El Sisi të shkonte në Paris nga Beogradi ku ishte për vizitë javën e kaluar. Pasiqë trashëgimtari saudit i fronit u largua nga Athina, biseduan në telefon ministri egjyptian i punëve të jashtme Sameh Shukri me kolegun e tij grek Nikos Dendijas. Po ashtu, pas vizitës së Bajdenit në Arabinë Saudite biseduan në telefon Bin Salmani dhe Putini.
Duke analizuar turneun europian të kryeministrit egjyptian Abdel Fatah el Sisi, i cili përfshinte edhe Serbinë, e përditëshmja kryesore egjyptiane Al Ahram theksonte se në Serbi ai hapi forumin egjyptiano-serb të biznesit dhe bëri thirrje për bashkëpunim më të madh ekomiko-tregtar mes dy vendeve. Vlerësohet se ky turne ishte tejet i rëndësishëm sepse tregoi që Egjypti dëshiron “marrëdhënie të ekulibruara” me vendet europiane, pa marrë parasysh qësndrimin e tyre në lidhje me krizën ukrainase. El Sisi pohoi gatishëmrinë e Egjyptit për të eksportuar gaz natyror në Gjermani dhe në Europë në kuadër të “vizionit ambicioz të Egjyptit për tu transformuar në nyje të prodhimit dhe eksportit të energjisë së pastër, në mënyrë të veçantë të hidrogjenit të gjelbër, energjisë diellore dhe energjisë së erës”.
Ai nënvizoi “neutralitetin politik” egjyptian në raport me konfliktet ndërkombëtare dhe “veproi si ndërmjetës, duke paraqitur zgjidhje të mundshme dhe duke krijuar bazë të përbashkët ku mund të punohet në mënyrë që të përfundojë kriza ukrainase dhe kërcënimi që ajo përbën për sigurinë e furnizimit me ushqime dhe energji”.
AFRIKA, AFRIKA: Ministri rus i punëve të jashtme Sergej Lavrov në fillim të javës së kaluar vizitoi Kajron, Kongon, Ugandën dhe Etiopin. Ai iu drejtua edhe Ligës Arabe, ndërsa u takua edhe me presidentin Sisi, i cili i përcolli atë që informon Al Ahrami. Është interesante të vëmë në dukje se antarët e Ligës Arabe refuzuan kërkesën e vendeve Perëndimore që të mos i shtërngojnë duart me ministrin rus.
Ndërsa ministri rus ishte në Kongo, presidenti francëz vizitoi Kamerunin. Të dy këto vende e ndajnë Repblikën e Afrikës Qendrore nga deti dhe kanë infrastrukturë të mjaftueshme për të organizuar transportin e prodhimeve të importit dhe eksportit. Ndikimi francez në ish kolonitë e saj afrikane po dobësohet në atë masë saqë nevojitet ndërhyrja e presidentit për ti mbajtur këto shtete në orbitën e saj.
Kongo po shfaqet gjithnjë e më shumë si nyje transporti me perspektivë, sepse kufizohet me shumicën e vendeve të Afrikës Qendrore dhe mund të përdoret si “trampolin logjistik” drejt Amerikës Latine. Për këtë Kongo është e përfshirë edhe në iniciativën kineze “Një shteg, një rrugë”, njëkohësisht edhe në programin indian të “zinxhirëve të qëndrueshëm të furnizimit”. Rusia vazhdon të jetë e angazhuar për ruajtjen e rendeve politike në këto shtete e kësisoj, me ndikimin e saj politik, po hap tregje të reja për Kinën dhe Indinë.
Në Burkina Faso tashmë janë mbajtur mitingje proruse, e kësisoj Franca do të duhet ti kushtojë vëmendje fqinjëve bregdetarë të Malit, kur Rusia gjithashtu është e përfshirë në vendosjen e stabilitetit në vend pasi ka dëguar trupat e saj në Timbuktu, pas largimit të trupave franceze.
“Jam i sigurtë se shumica e vendeve të botës nuk dëshiron të jetojë në kohët e ngjashme me ato koloniale”, tha Lavrovi gjatë qëndrimit të tij në Etiopi .
Amerika nuk dëshiron t’ia lërë Rusisë afirmimin e konfliktit ukrainas si konflikt mes Lindjes dhe Perëndimit, dominimit dhe pavarësisë, por këmbëngul ne tezën se ky është aksion pushtues rus i cili kërkon kundërvënie të përgjithshme. Pritet që Sekretari amerikan i shtetit Antoni Blinken do të udhëtojë në kontinetin afrikan në fillim të muajit gusht dhe ndoshta do të vizitojë Republikën Demokratike të Kongos dhe Afrikën e Jugut.
Ndërkohë, ambasadorja e presidentit amerikan në OKB, Linda Tomas-Grinflid, udhëton javën e ardhshme në Ugandë dhe në Ganë, pas vizitës së javës së kaluar të shefes së Agjensisë për zhvillim ndërkombëtar Samanta Pauer në Somali dhe në Kenia.
Në prapaskenë të të gjithë këtyre aktiviteteve është konkurimi gjeopolitik, i përqëndruar në atë që Uashingtoni dhe Moska garojnë për mbështetjen e vendeve afrikane për shkak të luftës në Ukrainë.
Blinkeni do të ketë mjaft punë gjatë vizitës së tij të dytë në kontinentin afrikan. Afrika e Jugut është përballur me presionin që të marë një pozicion më të ashpër ndaj Rusisë, ndërsa përpjekjet e ShBA-ve që të angazhojnë vendet e të gjithë këtij kontinenti për ta izoluar diplomatikisht dhe ekonomikisht Rusinë deri tani nuk kanë dhënë rezultat, tashmë duket qartë se Rusia është një hap para konkurentit.
E PADUKSHME: Megjithëse, gjatë qëndrimit të Bajdenit në Lindjen e Mesme, u duk sikur Kina, nuk ishte temë bisedimesh, ata më të informuarit dëshmojnë se ajo ishte “qëllimi krysor i padukshëm” i turneut të Bajdenit, në mënyrë të veçantë gjatë vizitës në Izrael, ku u nënëshkruan një numur i madh marrëveshjesh, qëllimi kryesor i të cilave ishte pengimi i ndikimit kinez në rajon. Në deklaratën e përbashkët për mediat me kryeministrin izraelit Jair Lapid me 14 korrik, Bajdeni nënvizoi se vizita e tij ishte ideuar për të treguar përkushtimin e ShBA-ve në Lindjen e Mesme dhe të evitohej vakuumi që mund të mbushej nga Kina dhe Rusia. Këtë mesazh ai e përsëriti edhe në Samitin e liderve të vendeve arabe dhe të gjirit me 16 korrik
Zëdhënësi i ministrisë kineze të punëve të jashtme hodhi poshtë vërejtjet e Bajdenit, duke nënvizuar përpjekjet e Kinës për të kontribuar për paqen dhe zhvillimin rajonal, ndërsa zëdhënësi i ambasadës kineze në Izrael përsëriti këtë mesazh. Më tej Bajdeni bisedoi për dy orë me telefon me liderin kinez Si Gjinping në lidhje me krizën e shkaktuar me rastin e vizitës së Nensi Pelosit në Tajvan.
Në deklaratën e qeverisë kineze, nga 587 fjalë, 293 syresh ishin deklarime për nevojën e bashkëpunimit dypalësh për “paqe dhe siguri” dhe “ruajtjen e sigurisë globale të energjisë dhe ushqimit”. Por, pjesa e dytë e saj i kundërvihej ashpër politikëes amerikane në lidhje me Taivanin dhe kjo në 258 fjalë, ku nuk përjashtohej as aksioni ushtarak i Kinës.
Zhvillimi i ngjarjeve në Lindjen e Afërt në mënyrë të pritshme shpuri në konflikt diplomatik mes Moskës dhe Tel-Avivit. Ishte e qartë se gjërat do të ecnin në këtë drejtim me të përfunduar vizita e presidentit Putin në Teheran pikërisht në kohën kur Bajdeni përfundoi vizitën e tij në Jerusalem.
Moska nisi një proces gjyqësor për ndalimin e punës së agjensisë Hebre. Sikurse nënvizohet në akuzë, është fjala për atë se kjo agjensi disponon në mënyrë joligjore të dhënat personale të qytetarëve rusë. Në lidhje me këtë rast, Rusia dha mesazhe të përziera, ndërsa Kremlini konfliktin e emërtonte si rast të pastër juridik, Ministria ruse e punëve të jashtme akuzoi Izraelin për sjellje “jokonstruktive” dhe të “njëanshme” ndaj Moskës.
Ky konflikt u bë temë diskutimi është në politikën izraelite. Disa pohojnë se aksionet e Moskës kundër agjensisë Hebre ishin përgjigja ndaj dënimit nga ana e të ngarkuarit me detyrën e kryeministrit Lapid të invazionit rus në Ukrainë. Ish kryeministri Benjamin Netanjahu akuzoi të ngarkuarin me detyrën e kryeministrit dhe ministrin e mbrojtjes Beni Ganc se janë fajtorë për përkeqësimin e marrëdhënieve të Izraelit dhe Rusisë.
Pas fillimit të konfliktit në Ukrainë, Izraeli për njëfarë kohe eci në fije të perit duke mbështetur Kievin, por edhe duke mos antagonizuar Moskën. Kjo sepse Rusia kontrollon hapësirën ajrore të Sirisë, ku Izraeli kryen goditje ajrore kundër armiqve të tij, kryesisht Iranit dhe grupeve terroriste Hejksbollah.
Ndërsa Izraeli refuzonte thirrjet e Kievit për ta funrizuar me armët më të reja izraelite, gradualisht qëndrimi proukrainas filloi të rritej në krahasim me fillimin e invazionit rus. Analistja dhe politikania izraelite Ksenia Svetllova vërejti se Rusia filloi të kërcënojë me sanksione agjensinë Hebre pikërisht në kohën kur Lapidi erdhi më postin e kryeministrit.
“Kjo nuk ndodhi në kohën e ish kryeministrit Naftali Benet dhe Benjamin Netanjahu”, vlerësoi Svetllova.
Deri në zgjedhjet që do të mbahen me 1 nëntor, Izraeli do të jetë një prej vendeve të Lindjes së Afërt i cili do të luftojë për të ruajtur neutralitetin e tij politik mes pritmërive dhe preferencave amerikane dhe ruse.
Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA