Boshko Jakšiç-Politika*

Për vendet e vogla ballkanike me ambicje të mëdha marrëdhëniet e afërta me Turqinë duket se janë më atraktive në krahasim me purgatorin politik që i pret në Bruksel.

Ballkani Perëndimor mbetet i pozicionuar fort në orbitën gjeopolitike të Bashkimit Europian, por lodhja nga “pritja e përjetëshme”e frymëzon Turqinë që, nëpërmjet fushave të interesit të përbashkët, të forcojë praninë ekonmike dhe politike në rajonin me të cilin e lidh historia, kultura dhe gjeografia.

Është folur shumë sikur Turqia dëshiron të rinovojë Perandorinë Osmane në Ballkan pjesë e të cilit është edhe vetë. Por del se në të vertetë themeli  politikës së Ankarasë në rajon është vetëm pragmatizmi: ekonomia dhe interesat politike, plus shërbimet e ndërmjetësimit që mund të ndihmojnë në besueshmërinë globale të diplomacisë turke.

Ankaraja që në vitin 1999 pret të hapen bisedimet për antarsim në BE, ndërsa tani po kapitalizon padurimin në rritje që ka përfshirë shtetet ballkanike, perspektiva e të cilëve për antarsim nuk duket fort e ndritshme. Ankaraja po i kushton gjithnjë e më shumë vëmendje bashkëpunimit ballkanik. Qeveria turke mbështet firmat që investojnë në Ballkan sepse zyrtarët e Ankarasë janë të mendimit se  rritja ekonomike përshpejton perspektivat për stabilitet afatgjatë.

Janë nënëshkruar marrëveshje tregtare me secilin prej shteteve të rajonit gjë që ka sjellë si rezultat rritje të bashkëpunimit reciprok i cili, për hir të së vërtetës, është ngadalsuar disi për shkak të problemeve të Turqisë me inflacionin që aktualisht është mbi 73 përqind. 

Shefi i iplomacisë turke Mevlut Çaushogllu para pak kohësh zhvilloi një tur vizitash në rajon ku pati takime me liderët e Bosnjë e Hercegovinës, Maqedonisë së Veriut, Kroacisë dhe Kosovës por, e vetëdijshme për limitet e saj, Turqia nuk ka aspirata të hyjë në mesin e konfliktve politike që janë vatër e luftës për interesat e Perëndimit, Rusisë dhe Kinës.

Ankaranë e shqetëson në mënyrë të veçantë destabiliteti politik i Bosnjë e Hercegovinës. Gjatë luftës së viteve 1990-të në Turqi është përdorur në mënyrë konstante termi “kasapët serbë” term që kishte të bënte me ushtrinë e Ratko Mlladiçit  dhe trupat paramilitare serbe të ashtuquajturit “Skorpionë”. Qevëritë turke nuk kanë lejuar të lihen në harresë tmerret e luftës që mori 100.00 jetë njerëzish dhe 2 milionë të tjerë i detyroi të mërgonin. Presidenti turk Rexhep Taip Erdogan nënvizon marrëdhëniet speciale me boshnjakët që nga koha kur, siç pohon ai, i ndjeri Alija Izetbegoviç i pati lënë amanet Bosnjën.

Bosnjë e Hercegovina është padyshim qëllimi më sfidues i angazhimit diplomatik turk. Tensionet e tanishme mes boshnjakëve, serbëve dhe kroatëve kanë jehonën e tyre edhe në Ankara. Ndërsa Republika Srspka bllokon institucionet shtetërore, dhe lideri i saj Millorad Dodik shenjohet si kërcënimi më i madh i sovranitetit dhe integritetit territorial të Bosnjë e Hercergovinës, Ankaraja është e shqetësuar për ekuilibrin delikat të Marrëveshjes së Dejtonit dhe mundësisë që Rusia, nëpërmjet entitetit të Republikës Srpska, të frymëzojë separatizmin.

Lëvizjet politike të Dodikut Turqia i konsideron si “të gabuara dhe të rrezikshme” dhe frikësohet se mos kriza në Bosnjë e Hercegovinë mund të përhapet në tërë rajonin. Erdogani, pas takimit me Aleksdandër Vuçiçin në Stamboll vitin e kaluar, lajmëroi aktivizimin e trilateralit Ankara-Beograd-Sarajevë. Meqënëse nuk i fsheh ambicjet e nërmjetësimit rreth Bosnjë e Hercegovinës të tilla siç i pati paraqitur edhe me rastin e luftës në Ukrainë, Erdogani u takua edhe me Dodikun duke treguar kësisoj se mund të jetë partner i pranueshëm politik. Dodiku, me ndonjë porosi nga Moska ose  jo, gjithsesi e përshëndeti angazhimin turk.

“Fati i Bosnjë e Herceëgovinës varet nga dialogu i politikanëve lokalë me mbështetjen e Erdoganit” thotë Dodiku dhe ia kthen me kompliment Erdoganit duke thënë se ai – krahas presidentëve të Rusisë dhe Kinës – është “burrështeti i madh” i cili e kupton  situatën në Ballkan.

Dialogu është njefarë mesazhi adresuar Perëndimit i cili synon të tregojë se ata të dy nuk janë të izoluar. Për Erdoganin, për shkak të forcimit të kredibilitetit të Turqisë, ka shumë rëndësi të tregojë se mund të  bisedojë edhe me serbët boshnjakë. Njëlloj sikurse ishte edhe takimi me presidentin kroat Zoran Millanoviç ku tregoi se është i gatshëm të bisedojë edhe për statusin e kroatëve boshnjakë. Erdogani ka takime të shpeshta edhe me presidentin e Serbisë, i cili pavarësisht afërsia që ka jashtmi me Dodikun, bën shumë kujdes se mos lideri i serbëve boshnjakë e tërheq në ndonjë konflikt të padëshiruar me Perëndimin.

Kësisoj Ankaraja vitet e fundit ka nisur të ndërtojë marrëdhënie të afërta me Serbinë, ndërsa në Beograd vlerësojnë se Turqia e qëndrueshme është fakor kyç për rajonin ballkanik. Lidhjet dypalëshe nuk janë të kufizuara vetëm në politikë dhe në ekonomi, por përfshijnë edhe dimensionin ushtarak qëkur të dy vendet nënëshkruan në vitin 2019 marrëveshjen ushtarake kuadër. Ankaraja që nga viti 1995 merr pjesë në operacionet ushtarake të NATO-s në Ballkan dhe ka një kontingjent ushtarak edhe në përbërje të forcave ndërkombëtare në Kosovë dhe në Bosnjë e Hercegovinë. 

Shkëmbimi tregtar me Serbinë ka arritur shifrën 2 miljardë dollarë në vitin 2021 dhe deri në fund të këtij viti parashikohet të dyfishohet. Investimet turke në Serbi, të cilat para nja dhjetëvjeçari ishin në shifrën një milionë dollarë, tani kanë arritur në 300 milionë. Rëndësia që i jep Turqia para së gjithash Serbisë dhe Bosnjë e Hercegovinës reflektohet nëpërmjet projektit kapital në rajon: ndërtimit të autostradës Beograd-Sarajëevë. 

Mes Beogradit dhe Ankarasë ka ende probleme të pazgjidhura. Serbia dërgoi armë në Armeni gjatë luftës në Karabah në vitin 2020, njohu Jersalemin si kryeqytet të Izraelit, nënëshkroi marrëveshjen për mbrojtjen me Qipron – lëvizje që janë të kundërta me interesat turke. Nga ana tjetër njohja e pavarësisë së Kosovës nga ana e Turqisë dhe agjitacioni që këtë ta bëjnë edhe vende të tjera krijojnë momente të pakëndshme në Beograd.

Por Turqia vazhdon të hapë fabrika dhe të investojë në projekte të ndryshme gjithandej nëpër Serbi. Beogradi ia kthen me lejen që punëtorët turq, të punësuar nëpër projekte ndërtimi në Serbi, mund të udhëtojnë vetem me karta identiteti biometrike pa patur nevojë të jenë të pajisur me pasaportë. Në vitin 2019, policisë turke i lejohet të operojë në Serbi, në të vërtetë pa armë.

Zhvillimit të bashkëpunimit i kontribuar akoma më shumë edhe invazioni rus në Ukrainë. Serbia është aktualisht nën presionin që ti bashkohet sanksioneve perëndimore ndaj Rusisë, gjë që për të nuk është e lehtë, sepse varet njëqind përqind nga gazi rus e kësisoj është tejet e interesuar të sigurojë gaz nga Azerbejxhani, nëpërmjet Turqisë. Në muajin qershor të vitit 2018, Vuçiçi mori pjesë në inaugurimin e gazsjellësit transanadollian.

Në fillim të këtij viti Erdogani vizitoi Shqipërinë, me të cilën, në vitin 2018, ka nënëshkruar marrëveshjen për avancimin e marrëdhënieve deri në nivelin e partneritetit.

Në muajin qershor të këtij viti Turqia vuri në funksion  servisin ballkanik të televizionit të saj shtetëror me qëllim të përhapë “zërin e Turqisë” në rajon. Platforma, përveç lajmeve, emeton edhe emisione të tjera politike, shoqërore, kulturore dhe ekonomike. Nëpër Bosnjë, Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut Turqia është e fokusuar në rinovimin e xhamive dhe medreseve si dhe forcimin e lidhjeve kulturore.

Në ekspansion i këtillë e shqetëson Bashkimin Europian i cili, përveç ndikimit në rritje të Kinës dfe Rusisë e konsideron edhe Turqinë si rivale. Presidenti francez Emanuel Makron, që në vitin 2018, paralajmëronte se “Ballkani po kthehet për nga Turqia dhe Rusia”. Ekspansioni i ngadaltë i BE-së drejt rajonit padyshim që ia ka hapur dyert Turqisë, ndërsa shtetet e Ballkanit Perëndimore- duke e parë gjatësinë e rrugës drejt BE-së- kërkojnë alternativa.

Për vendet e vogla ballkanike me ambicje të mëdha marrëdhëniet e afërta me Turqinë duket se janë më atraktive në krahasim me purgatorin politik që i pret në Bruksel.

Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA