Drejtori Ekzekutiv i Komitetit Amerikan Hebraik (American Jewish Committee – AJC) dhe një delegacion 15-anëtarësh i AJC-së i udhëhequr nga ai, bënë një vizitë triditore në Shqipëri, gjatë të cilave u zhvilluan takime me Presidentin e Shqipërisë, Ilir Meta, Kryeministrin Edi Rama dhe Kryetarin e Parlamentit, Gramoz Ruci. Në fund të vizitës më 12 korrik 2019, drejtori ekzekutiv i AJC-së bëri një përmbledhje të rezultateve të vizitës në një intervistë ekskluzive për gazetarin Genc Mlloja të “ Albanian Daily News” (gazetën shqiptarë në gjuhën angleze) dhe fokusi i së cilës ishin marrëdhëniet SHBA-Shqipëri, Shqipëri-Izrael dhe Shqipëri-BE , së bashku me një sërë sfidash politike, ekonomike dhe rajonale me të cilat ballafaqohet Shqipëria.
“Shqipëria ishte i vetmi vend i pushtuar nga nazistët me më shumë hebrenj në fund të luftës sesa në fillim. Çfarë kontributi i mrekullueshëm për njerëzimin e popullit shqiptar që, ndryshe nga shumë vende të tjera, refuzoi të bashkëpunonte me nazistët në identifikimin dhe dhënien e hebrenjve “, ka thënë David Harris, Drejtor Ekzekutiv i Komitetit Amerikan hebraik (American Jewish Committee – AJC), një nga organizatat më të vjetra të hebraike në mbrojtje të tyre në Shtetet e Bashkuara.
Zoti Harris dhe një delegacion 15-anëtarësh i AJC-së i udhëhequr nga ai, bënë një vizitë triditore në Shqipëri, gjatë të cilave u zhvilluan takime me Presidentin e Shqipërisë, Ilir Meta, Kryeministrin Edi Rama dhe Kryetarin e Parlamentit, Gramoz Ruci. Në fund të vizitës më 12 korrik 2019, drejtori ekzekutiv i KGJK-së bëri një përmbledhje të rezultateve të vizitës në një intervistë ekskluzive për “ Albanian Daily News” dhe fokusi i së cilës ishin marrëdhëniet SHBA-Shqipëri, Shqipëri-Izrael dhe Shqipëri-BE , së bashku me një sërë sfidash politike, ekonomike dhe rajonale me të cilat ballafaqohet Shqipëria.
AJC ka zhvilluar lidhje të forta me Shqipërinë që nga tranzicioni i saj drejt demokracisë në vitin 1990 dhe, e udhëhequr nga drejtoresha e zyrës së Jerusalemit i AJC-së, Avital Leibovich, ka bërë vizita të rregullta pune në Tiranë. Në vitin 2016, Presidenti Ilir Meta, asokohe Kryetar i Parlamentit, iu drejtua Forumit Global të AJC-së në Uashington, D.C.
Drejtori Ekzekutiv të AJC, David Harris, i cili shkroi tezën e magjistraturës mbi Shqipërinë gjatë Luftës së Ftohtë, ka shërbyer si Drejtor Ekzekutiv i AJC-së që nga viti 1990. Ai është një avokat i njohur hebre, i cili takohet me udhëheqësit botërorë për të avancuar gjendjen diplomatike të Izraelit dhe për të promovuar të drejtat ndërkombëtare të njeriut dhe mirëkuptimin ndër-fetar dhe ndër-etnik. Ai ishte një figurë qendrore në emigrimin e mbi një milion hebrenjve nga ish-Bashkimi Sovjetik.
Zoti Harris shprehu bindjen se marrëdhëniet shqiptaro-izraelite kanë një të ardhme të ndritshme. “Ka dy ngjashmëri të mëdha midis dy vendeve: të dyja janë kombe të vogla dhe krenare, me histori të lashta, sfidues të fqinjëve dhe popullsi dinamike. Izraeli ka shumë për të ofruar në fushë të tilla si menaxhimi i ujërave, bujqësinë, inovacionin dhe sipërmarrjen, si dhe sigurinë”, tha ai.
Më tej, z. Harris zbuloi se AJC kishte ofruar për të ndarë përvojën e vet 113-vjeçare në çështjet e Diasporës si një organizatë avokature me miqtë shqiptarë. “Në të vërtetë, kjo ishte një temë që ne ngritëm në pothuajse çdo mbledhje këtu në Tiranë, dhe kjo nuk ishte për herë të parë. Ashtu si hebrenjtë, shqiptarët mund të gjenden në shumë vende, përfshirë SHBA-të. Ndoshta duhet të ketë një Komiteti Amerikan Shqiptar, duke e bërë këtë çështje në mënyrë jopartiake ndaj popullit amerikan, përse një lidhje e fortë me Shqipërinë i shërben interesave të Amerikës. Gjithashtu, kemi trajtuar çështjet e “atdheu-diaspora” për dekada dhe do të ishim të lumtur për të ndarë përvojat dhe mësimet tona mësoi,”tha CEO i AJC, Harris.
Lidhur me perspektivat për paqe midis izraelitëve dhe palestinezëve, zoti Harris shprehu shpresën për një mundësi që mund të çonte në një marrëveshje të qëndrueshme dhe një epokë të re të bashkëjetesës dhe bashkëpunimit mes tyre. “Por, tragjikisht, palestinezët kanë thënë “jo” për propozimet e ofruara njëri pas tjetrit, qysh kur propozimi për dy shtete ‘origjinale” u rekomanduan nga OKB në vitin 1947. Megjithatë, nuk do të heqim dorë nga përpjekjet tona, sepse shkaku për arritjen e paqes është shumë më i çmuar se ta braktisësh atë.”
Ai gjithashtu preku rinxitjen e antisemitizmit në Evropë gjatë dy dekadave të fundit duke thënë se ata janë shumë të shqetësuar. “Le të kujtojmë se Bashkimi Europian, mbi të gjitha, ka penguar luftën midis anëtarëve të saj, ka forcuar vlerat demokratike dhe ka mbrojtur pluralizmin. Parajsa e ndalon që Europa të mos kthehet kurrë në të kaluarën e saj të luftërave të pafundme, gjakderdhjes, mohimit të të drejtave të njeriut, përleshjeve fetare, ose kufijve të kontestuar.”
I pyetur për disa zhvillime shqetësuese në Ballkanin Perëndimor, Z. Harris bëri komentin e mëposhtëm: “Pasi Sllobodan Millosheviçi nisispastrimin e tij etnik ndaj shqiptarëve të Kosovës, si hebrenj, menduam që nuk mund të rrinim mënjanë. SHBA-të dhe NATO, por ne gjithashtu donim t’i ndihmonim viktimat, udhëtuam në kampet e refugjatëve në Maqedoninë e Veriut për të shprehur solidaritetin tonë, takuam qindra refugjatë, por kur u larguam, e pyetëm veten nëse kjo ishte me të vërtetë e mjaftueshme. Ne vendosëm që të udhëtonim në Gjermani dhe të propozojmë që AJC dhe partneri i Bundeswehr të japin ndihmë shtesë për refugjatët, duke përfshirë tenda, batanije dhe medikamente. Ideja u pranua menjëherë dhe ndodhi, përveç përkrahjes materiale, donim të dërgonim një mesazh në Ballkan dhe në botë. Nëse gjermanët në uniformë dhe Komiteti Amerikan Hebraik mund të ndërmarrin projekte humanitare së bashku pas Holokaustit, atëherë gjithçka ishte e mundur nëse vetëm njerëzit do të guxonin të ëndërroninë – dhe të vepronin sipas ëndrrave të tyre”.
“Shqipëria është një vend i veçantë, dhe meriton ta vizitosh dhe ta eksplorosh. Tani, nëse ju vetëm mund ta zgjidhni problemin aktual politik dhe çështjet themelore, atëherë qielli është kufiri!” tha Drejtori Ekzekutiv i Komitetit Amerikan Jeëish, David Harris në intervistën që vijon:
Albanian Daily News: Zoti Harris, ju keni bërë një vizitë triditore në Shqipëri, duke kryesuar një delegacion të Komitetin Amerikan Hebraik (AJC). A mund të ndani me lexuesit e “Albanian Daily News” një përmbledhje të aktiviteteve tuaja në këtë vend ballkanik?
Drejtori i Përgjithshëm i AJC-së, David Harris: Kemi pasur një vizitë të mrekullueshme. Për ata, në grupin tonë, të cilët po e vizitonin Shqipërinë për herë të parë, jam mjaft i sigurt se ata do të kthehen, jo vetëm në Tiranë, por edhe në pjesë të tjera të vendit. Ne kishim pak kohë për të parë më shumë në këtë udhëtim, për shkak të numrit të takimeve politike dhe diplomatike nga mëngjesi deri në mbrëmje. Në përgjithësi, përshtypja ishte e një vendi miqësor me Shtetet e Bashkuara, Izraelin dhe popullin hebre, dhe të etur për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian.
– Forcat politike shqiptare, por edhe opinioni i gjerë publik, janë unanim për përmirësimin e marrëdhënieve me Izraelin dhe popullin e tij. Cilat janë disa nga fushat që mund të bëhen më shumë për nxitjen e lidhjeve dypalëshe në interes të përbashkët?
– Jam i bindur se marrëdhëniet shqiptaro-izraelite kanë një të ardhme të ndritshme. Ekzistojnë disa ngjashmëri të habitshme mes dy vendeve. Të dy janë kombe të vogla dhe krenare, me histori të lashta, sfida me fqinjët dhe popullsi dinamike. Nuk ka dyshim se, nga këndvështrimi i tij, Izraeli ka shumë për të ofruar në fusha të tilla si menaxhimi i ujit, bujqësia, inovacioni dhe sipërmarrja, si dhe siguria.
– Zotëri, ju e udhëhiqni AJC që nga viti 1990, një vit që përkon me fillimin e ndryshimeve demokratike në Shqipëri përkundër sfondit të asaj që po ndodhte në të gjitha vendet ish-komuniste të Europës Lindore. A i keni ndjekur këto zhvillime dhe çfarë mund të thoni për Shqipërinë e vitit 2019?
– Në fakt, unë i kam ndjekur zhvillimet shumë afër. Për hir të së vërtetës, unë e shkrova në fakt tezën time të diplomës në vitin 1972 mbi politikën e jashtme të Shqipërisë gjatë Luftës së Ftohtë. Në përgjithësi, unë vij nga një familje e fortë antikomuniste. Nëna ime lindi në Moskë dhe, me prindërit dhe vëllain e saj, ishte me fat që të ikte gjatë epokës staliniste. I kushtova shumë nga jeta ime për të kundërshtuar komunizmin dhe për të ndihmuar refugjatët, shumë prej tyre hebrenj, të cilët e lanë bllokun sovjetik. Gjatë këtij procesi, unë u arrestova dy herë nga autoritetet sovjetike. Vitet 1989-91 ishin, pra, veçanërisht të gjallërueshme. Por gjithashtu kuptova se tranzicioni në demokracinë e stilit perëndimor nuk do të ishte e lehtë, veçanërisht për Shqipërinë, e cila ishte kryesisht e izoluar dhe e veçuar posaçërisht me dekada të shtypjes së ashpër dhe varfërisë.
– Cilat janë përshtypjet tuaja për shqiptarët si një popull që i mbrojti izraelitët në vendin e tyre, duke i shpëtuar ata nga gjuetia brutale nga nazistët gjatë Luftës së Dytë Botërore?
– Kjo është diçka që ne hebrenjtë nuk duhet ta harrojmë kurrë. Shqipëria ishte i vetmi vend i pushtuar nga nazistët me më shumë hebrenj në fund të luftës sesa në fillim. Çfarë kontributi mahnitës për njerëzimin e popullit shqiptar që, ndryshe nga shumë vende të tjera, refuzoi të bashkëpunonte me nazistët në identifikimin dhe dorëzimin e hebrenjve. Me që ra fjala, besoj se Shqipëria duhet t’i kushtojë shumë më tepër vëmendje për të treguar historinë e saj botës, si për vlerën e saj historike, ashtu edhe për studim bashëkoor të rastit, se si të luftohet antisemitizmi dhe forma të tjera të urrejtjes së grupit. Për shembull, nga miliona turistë që vizitojnë Shqipërinë çdo vit, sa mësojnë ndonjë gjë për këtë histori të mahnitshme? A nuk duhet të ketë një pavijon në qendër të Tiranës që shpjegojë se çfarë ka ndodhur në një mënyrë që do të interesonte dhe do të angazhonte vizitorët dhe shqiptarët po njësoj?
AJC është i njohur për rolin e tij për të ndërtuar koalicione me krerët fetarë dhe komunitetet e tyre në mbarë botën. Shqipëria vlerësohet ndërkombëtarisht si një shembull i harmonisë ndërfetare. Çfarë përvoje mund të ndahet në mes të AJC-së dhe institucioneve relevante shqiptare në këtë aspekt?
– Ne kemi shumë për të mësuar nga shembulli shqiptar i harmonisë dhe respektit ndërfetar. Pra, edhe pjesa tjetër e botës. Ne do të ishim të kënaqur të shqyrtonim mënyrat për të bashkëpunuar më ngushtë.
– A mund të na jepni disa nga pikat kryesore të veprimtarisë së AJC-së për të mbrojtur Izraelin, veçanërisht kur është në kohë të këqija dhe si vazhdim, Zotëri, si e vlerësoni situatën midis Izraelit dhe palestinezëve? A shpresoni se do të ketë një paqe të gjatë dhe të drejtë midis izraelitëve dhe palestinezëve?
– Me krenari ne avokojmë për marrëdhënien SHBA-Izrael, e cila bazohet në vlerat dhe interesat e përbashkëta. Dhe ne udhëtojmë në planet, duke arritur në 115 vende në vit, për të çuar përpara vendin e Izraelit në botë. Kohët e fundit, ka pasur dy përparime veçanërisht mbresëlënëse. Së pari, gjithnjë e më shumë vendet arabe po angazhohen direkt me Izraelin në shumë sektorë. Së dyti, Izraeli është bërë një lider global në teknologjinë e shekullit 21-të, duke çuar në një numër gjithnjë në rritje të shteteve, kompanive dhe fondeve të investimeve për të kërkuar lidhje në Izrael. Ndryshimi nga, të themi, një dekadë më parë, ka qenë asgjë më pak se sa transformuese. Lidhur me perspektivat për paqe me palestinezët, ne vazhdojmë të shpresojmë për një ndryshim të madh që mund të çojë në një marrëveshje të qëndrueshme dhe një epokë të re të bashkëjetesës dhe bashkëpunimit. Por, tragjikisht, palestinezët kanë thënë “jo” propozimeve njëri pas tjetrit, që kur u rekomandua krijimi i dy shteteve origjinale nga OKB-ja në vitin 1947. Megjithatë, nuk do të heqim dorë nga përpjekjet tona, sepse arsyeja për të arritur paqen është tepër i çmuar për braktisja e saj.
– Shqipëria ka një shpërndarje të madhe të diasporës në shumë vende, përfshirë SHBA-të. AJC-ja ka një përvojë të pasur në çështjet kryesore që lidhen me marrëdhëniet Izrael-Diaspora. Si mund ta ndani përvojën tuaj me Shqipërinë në këtë drejtim?
– Ne kemi ofruar të ndajmë përvojën tonë 113-vjeçare si një organizatë avokuese me miqtë tanë shqiptarë. Në të vërtetë, ishte një temë që ne ngritëm në pothuajse çdo takim këtu në Tiranë, dhe kjo nuk ishte për herë të parë, madje. Ashtu si hebrdnjtë, shqiptarët mund të gjenden në shumë vende, përfshirë SHBA-të. Ndoshta duhet të ketë një Komitet Shqiptaro-Amerikan, duke e bërë këtë çështje në mënyrë jopartizane tek populli amerikan, pse një lidhje e fortë me Shqipërinë i shërben interesave të Amerikës. Gjithashtu, për dekada me radhë kemi trajtuar çështjet “atdhe-diasporë” dhe do të ishim të lumtur për të ndarë përvojat dhe mësimet tona.
– Cili është komenti juaj për rritjen e ekstremizmit dhe antisemitizmit nga e djathta ekstreme në disa vende evropiane dhe sipas mendimit tuaj, ato minojnë angazhimin thelbësor të BE-së për mbrojtjen e dinjitetit njerëzor dhe vlerat e demokracisë, pluralizmit dhe respektit reciprok?
– Ne jemi thellësisht të shqetësuar për ringjalljen e antisemitizmit në Evropë gjatë dy dekadave të fundit. Në varësi të vendit, burimi kryesor mund të jetë e djathta ekstreme, ekstremi i majtë apo xhihadistët. Më gjerësisht, rrymat e forta të populizmit dhe ksenofobisë sfidojnë gjithashtu përparimin e shquar të Evropës drejt paqes, prosperitetit dhe unitetit. Le të kujtojmë se Bashkimi Evropian, mbi të gjitha, ka penguar luftën midis anëtarëve të saj, ka forcuar vlerat demokratike dhe ka mbrojtur pluralizmin. Zoti të ndalojë që Evropa të kthehet kurrë në të kaluarën e tij të luftërave të pafundme, gjakderdhjes, mohimit të të drejtave të njeriut, përplasjeve fetare ose kufijve të kontestuar.
– Për aq sa munda të mësoj, AJC ndjek me vëmendje ndër të tjera zhvillimet në Ballkanin Perëndimor, ku ka ende ndarje dhe madje edhe urrejtje në mesin e njerëzve të rajonit, që ka përjetuar luftëra të përgjakshme në të kaluarën. Cila do të ishte këshilla juaj që e kaluara e hidhur të bëhet një mësim për mos lejimin e forcave regresive të zhyten sërish në rajon në një gjakderdhje?
Ndoshta një histori do të shpjegojë qasjen e AJC-së. Pasi Sllobodan Millosheviçi nisi spastrimin e tij etnik ndaj shqiptarëve kosovarë, ne si hebrenj, menduam se nuk mund të rrinim mënjanë. Jo vetëm që nxitëm një reagim të fuqishëm nga SHBA-të dhe NATO-ja, por gjithashtu donim t’i ndihmonim viktimat. Udhëtuam në kampet e refugjatëve në atë që sot quhet Maqedonia Veriore, për të shprehur solidaritetin tonë. Kemi takuar qindra refugjatë. Por kur u larguam, e pyetëm veten nëse kjo ishte me të vërtetë e mjaftueshme. Ne e dinim se nuk ishte. Pra, kishim një ide. Disa nga kampet e refugjatëve drejtoheshin nga ushtria gjermane. Ne vendosëm të udhëtonim në Gjermani dhe të propozojmë që AJC-ja dhe partneri Bundeswehr-i të japin ndihmë shtesë për refugjatët, duke përfshirë tenda, batanije dhe ilaçe. Ideja u pranua me lehtësi dhe kjo ndodhi. Përveç përkrahjes materiale, donim të dërgonim një mesazh në Ballkan dhe në botë. Nëse gjermanët në uniformë dhe komiteti hebraik amerikan mund të ndërmarrin projekte humanitare së bashku pas Holokaustit, atëherë gjithçka ishte e mundur nëse vetëm njerëzit kanë guxuar të ëndërrojnë – dhe të veprojnë sipas ëndrrave të tyre.
– Tri ditë nuk është një qëndrim gjatë në Shqipëri. Gjithsesi, me çfarë përshtypje jeni duke e lënë këtë vend dhe cili është mesazhi juaj për shqiptarët?
– Shqipëria është një vend i veçantë, dhe meriton ta vizitosh dhe ta eksplorosh. Tani, nëse ju vetëm mund ta zgjidhni problemin aktual politik dhe çështjet themelore, atëherë qielli është kufiri!”
Intervistoi: Genc Mlloja, “Albanian Daily News”
