Josep Borrell*

Autori është përfaqësues i lartë i BE-së për politikë të jashtme dhe siguri

Shtatë vjet më parë, pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, Gjermania, Irani dhe përfaqësuesi i lartë i BE-së për çështjet e jashtme dhe politikën e sigurisë përfunduan një marrëveshje diplomatike historike. Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit ishte rezultat i viteve të diplomacisë intensive mbi programin bërthamor të Iranit dhe fitoi miratimin unanim të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.

Ai siguroi kufizime të rrepta për aktivitetet bërthamore të Iranit dhe regjimin më të gjerë të monitorimit dhe inspektimit të zbatuar ndonjëherë nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike. Në këmbim, ai hapi perspektivën për të përfituar ekonomikisht nga heqja e sanksioneve të SHBA, BE dhe OKB ndaj Iranit.

Zbatimi i plotë i kësaj marrëveshjeje është ndikuar rëndë nga vendimi i Donald Trump në vitin 2018 për të tërhequr SHBA-në nga ajo dhe për të ndjekur një fushatë të njëanshme “presioni maksimal”. Nga ana e tij, Irani e ka rritur aktivitetin bërthamor në nivele alarmante. Fatkeqësisht, ajo ka kufizuar gjithashtu monitorimin e IAEA-s, ndërkohë që ka dështuar të bashkëpunojë plotësisht me agjencinë sipas detyrimeve të saj bazë mbrojtëse. “Presioni maksimal” dështoi. Ndërkohë, dhe pavarësisht përpjekjeve më të mira të pjesëmarrësve të mbetur, populli i Iranit është privuar nga përfitimet e plota të heqjes së sanksioneve.

Për të rikthyer këtë përshkallëzim të rrezikshëm, në cilësinë time si koordinator i JCPOA, kam kapur vrullin politik të një administrate të re amerikane për të nisur në prill 2021 një proces diplomatik që përfshin pjesëmarrësit e JCPOA dhe SHBA. Qëllimi ishte të lehtësohej kthimi i SHBA-së në marrëveshje dhe zbatimi i plotë i SHBA-së dhe Iranit të angazhimeve të tyre të JCPOA.

Pas 15 muajsh negociatash intensive, konstruktive në Vjenë dhe ndërveprimeve të panumërta me pjesëmarrësit e JCPOA dhe SHBA-në, kam arritur në përfundimin se hapësira për kompromise të tjera të rëndësishme është ezauruar. Tani kam vënë në tryezë një tekst që trajton, në detaje të sakta, heqjen e sanksioneve si dhe hapat bërthamorë të nevojshëm për të rivendosur JCPOA.

Ky tekst përfaqëson marrëveshjen më të mirë të mundshme që unë, si lehtësues i negociatave, e shoh si të realizueshme. Nuk është një marrëveshje e përsosur, por adreson të gjithë elementët thelbësorë dhe përfshin kompromise të arritura me vështirësi nga të gjitha palët. Duhet të merren vendime tani për të shfrytëzuar këtë mundësi unike për të pasur sukses dhe për të çliruar potencialin e madh të një marrëveshjeje të zbatuar plotësisht. Unë nuk shoh asnjë alternativë tjetër gjithëpërfshirëse ose efektive brenda mundësive.

Ne e dimë se JCPOA mbetet politikisht polarizuese në Uashington ndërsa afrohen zgjedhjet afatmesme. Marrëveshja mund të mos ketë adresuar të gjitha shqetësimet e SHBA-së në lidhje me Iranin. BE ndan shqetësime që shkojnë përtej çështjes bërthamore, siç janë të drejtat e njeriut dhe aktivitetet rajonale të Iranit. Ne vazhdimisht i adresojmë ato me Iranin në diskutimet dypalëshe. JCPOA nuk i adreson ato dhe asnjëherë nuk ishte menduar ta bënte një gjë të tillë. Megjithatë, ai ofroi përfitimin e mbylljes së programit bërthamor iranian të zgjeruar më parë dhe hapjes së tij ndaj monitorimit dhe inspektimeve të rrepta të IAEA. Kjo e bën atë një gur themeli të arkitekturës globale të mospërhapjes.

Rivendosja e zbatimit të plotë të marrëveshjes tani mund të sjellë sërish këto përfitime, duke përfshirë kufizimet strikte të kapacitetit të pasurimit të uraniumit të Iranit dhe monitorimin e ngushtë nga IAEA. Ai gjithashtu mund të ndihmojë në krijimin e një dinamike më bashkëpunuese të sigurisë në rajon, duke krijuar një momentum pozitiv të ndërtimit të besimit.

Ne e dimë gjithashtu se në Teheran ka rezerva të konsiderueshme për zbatimin e plotë të një marrëveshjeje pas përvojës negative të viteve të fundit. Marrëveshja në tryezë reflekton, megjithatë, vendosmërinë e të gjithë pjesëmarrësve të JCPOA për të siguruar qëndrueshmërinë e saj, duke përfshirë angazhimin e Presidentit Joe Biden dhe garancitë e SHBA në këtë drejtim. Si rezultat, marrëveshja mbrohet më mirë nga lëvizjet e mundshme të njëanshme për ta minuar atë.

Çdo ditë pa marrëveshje në Vjenë shtyn përfitimet konkrete ekonomike për popullin iranian nëpërmjet heqjes së sanksioneve thelbësore të SHBA-së, si dhe përfitimet e mospërhapjes për botën. Përfundimi i një marrëveshjeje tani do të sjellë dividentë të rëndësishëm ekonomikë dhe financiarë, si dhe do të forcojë sigurinë rajonale dhe globale. Refuzimi i tij siguron një humbje në të dyja llogaritë – kush e di për sa kohë.

Tani është koha për vendime të shpejta politike për të përfunduar negociatat e Vjenës në bazë të tekstit tim të propozuar dhe për t’u kthyer menjëherë në një JCPOA të zbatuar plotësisht. Marrëveshja i shërben kauzës së mospërhapjes në këmbim të heqjes së sanksioneve, duke treguar se në kohë të turbullta

Tani është koha për vendime të shpejta politike për të përfunduar negociatat e Vjenës në bazë të tekstit tim të propozuar dhe për t’u kthyer menjëherë në një JCPOA të zbatuar plotësisht. Marrëveshja i shërben kauzës së mospërhapjes në këmbim të heqjes së sanksioneve, duke treguar se në kohë të trazuara janë ende të mundshme marrëveshjet ndërkombëtare të balancuara.

Nëse marrëveshja refuzohet, ne rrezikojmë një krizë të rrezikshme bërthamore, kundër perspektivës së rritjes së izolimit për Iranin dhe popullin e tij. Është përgjegjësia jonë e përbashkët për të përfunduar marrëveshjen.

* Artikulli është shkruar për The Financial Times,

Përshtati në shqip: Argumentum.al