Nën kujdesin e veçantë të ish-Presidentit të Shqipërisë dhe aktualisht President i Partisë së Lirisë, z.Ilir Meta, u zhvillua në Tiranë, (1 korrik) Forumi Rajonal me temë ‘Ballkani dhe sfidat gjeopolitike të së sotmes dhe së ardhmes’.
Me ftesë të Presidentit Meta në këtë Forum ishin të pranishëm ish presidentë dhe ish-kryeministra të Rajonit si, ish-Presidenti i Kroacisë, z.Stjepan Mesiç, ish-Presidenti i Malit të Zi dhe lideri historik i Partisë malazeze Demokratike të Socialistëve, z.Milo Gjukanoviç, ish-Kryeministri i Turqisë dhe lideri i partisë turke ‘E Ardhmja’, Prof.Ahmet Davutoglu, ish-Presidenti i Kosovës, z.Fatmir Sejdiu, Ministri i Shëndetësisë njëherazi Kryetari i ‘Aleanca për Shqiptarët’ në Maqedoninë e Veriut, z.Arben Taravari, si dhe shumë personalitete të tjera të politikës në rajon, ish-ministra të jashtëm, ambasadorë e gazetarë, etj.
Domosdoshmëria e forcimit të bashkëpunimit rajonal, dimensioni i demokracisë dhe sfidave të saj përballë kërcënimeve të regjimeve autokrate, si dhe përshpejtimi i proceseve integruese të vendet tona në Bashkimin Europian, ishin disa nga çështjet thelbësore që u trajtuan ndër të tjera në këtë Forum Rajonal.
Z. Meta deklaroi se sot, edhe më shumë se dje, nevojitet rikthim urgjent në shinat e politikës së jashtme klasike, dhe jo eksperimentale apo në formatin e “biznes për paqe”.
“Nevojitet njohja e realiteteve, rikthim në shtyllat e parimeve dhe forcim i kushtëzimit. Në vendet tona punohej më shumë dhe kishte më shumë përparim kur BE dhe SHBA flisnin më fort, më hapur dhe me një zë. Reformat kuptimplota dhe të vërteta brenda secilit vend prodhuan lëvizjen pa viza drejt Europës dhe brenda rajonit, zgjeruan perimetrin e kufirit të NATO brenda nesh, forcuan ekonomitë, institucionet, ulën tensionet ndërmjet popujve dhe rritën shkëmbimet e natyrshme në të gjitha fushat. Kishte më shumë llogaridhënie, më shumë entuziazëm, më shumë besim nga qytetarët, ashtu sikurse kishte leva më të forta të BE dhe SHBA”, tha ai.
Sipas tij, autoriteti i BE dhe SHBA është cënuar edhe nga marrëdhëniet korruptive që kanë ndërtuar liderët autokratë me zyrtarë të lartë të caktuar.
“Rasti i McGonigal është bërë shembull i përbotshëm se si autokratët korruptojnë edhe zyrtarët më të lartë të FBI për të eleminuar opozitën politike dhe pluralizmin”, tha ai.
Meta vuri në dukje se edhe përfshirja dhe imponimi i agjendave të diplomacisë nga aktorë joshtetërorë, që nuk dihet se kë dhe çfarë interesash përfaqësojnë ndërsa ulen në tryeza të larta politike vendimmarrëse.
Ballkani, po ashtu, shtoi Meta, nuk mund të jetë vendi ku tregtohen interesa të ngushta e afatshkurtra, si për shembull, koshi ku hidhen emigrantët e paligjshëm, sepse Ballkani nuk mund të jetë Ruanda e BE-së.
Presidenti i Partisë së Lirisë, Z. Ilir Meta solli në vëmendje dy rreziqet që kërcënojnë seriozisht dhe rajonin tonë, siç ështe lufta e Rusisë në Ukrainë dhe rritja e numrit të vendeve autokratike.
Ata që parashikuan se ambicia e Putinit do të ndalonte në Krime dhe iu kthyen “punëve të zakonshme”, u desh të njihnin realitetin politik dhe të rishikonin politikat europiane dhe euro-atlantike në përputhje me këtë realitet,- tha Meta.
Kjo do të thotë së pari dhe mbi të gjitha ripërkufizim të rreziqeve. NATO vendosi në strategjinë e saj të sigurisë Rusinë, si kërcënimin kryesor për paqen. Rajoni ynë u përfshi në hartën e vatrave të rrezikut, duke parashikuar se vendet dhe aktorët proxi të Rusisë do të nxisnin destabilitet, duke insistuar në të njëjtën fabul të vjetër që synon ndryshimin e kufijve mes vendeve të Ballkanit”, theksoi ai.
Ndërkohë në nivel global, vërehet se demokracitë tkurren ndërsa rritet numri i vendeve autokratike.
Autokratët risollën në tryezën politike europiane përmes lobimeve të dyshimta propozimin për ndryshimin e kufijve, zhvendosën vëmendjen nga procesi i anëtarësimit në BE tek krijimi i “Ballkanit të Hapur”, ku influencat europiane dhe jo-europiane përzihen dhe përplasen me kosto të lartë për vetë rajonin, për Europën dhe për NATO-n.
Z. Meta u tregua kritik me paqartësinë e ndërkombëtarëve të cilët me mbështetjen ose mosmbështetjen e kësaj nismes “Ballkani i Hapur ” krijoi vakum gjeopolitik. “Pasojat e kësaj politike sollën dështimin e përmbylljes së dialogut Kosovë-Serbi, tentativën për grusht shteti në Mal të Zi, kërcënimet për shpërbërje të Bosnje-Hercegovinës, deri në përplasjen e parë fizike me trupat e KFOR dhe sulmin terrorist në Banjskë të Kosovës”, u shpreh Meta.
“Nuk janë të paktë politikanët, analistët dhe gazetarët në SHBA dhe BE që patën paralajmëruar se në rajon po ndiqej një qasje e gabuar si nga BE ashtu edhe nga SHBA”, theksoi Z. Meta në fjalen e tij mbajtur ne forumin Ballkani dhe sfidat gjeopolitike të së sotmes dhe së ardhmes’.
Ish-Presidenti i Kroacisë z. Stjepan Mesić: Rajoni ynë dhe prosperiteti I tij varen kryesisht, nga lufta në Ukrainë. A ka një përgjigjie BE-ja?
Ish-Presidenti i Kroacisë, një nga advoaktet më të mëdhenj të Shqipërisë në veçanti dhe Ballkanit në tëresi duke falënderuar Z. Meta për ftesën dhe organizimin e këtij dialogu ballkanik theksoi se vetë tema ‘Ballkani Perëndimor dhe sfidat gjeopolitike’, është sfiduese në vetvete, sepse ka pasur ndryshime tektonike në Europë në vitet e fundit, por dhe në botë.
Bashkimi Europian është shtëpia jonë e përbashkët, ndërsa NATO është ombrella jonë e përbashkët e sigurisë dhe mbrojtjes, ndaj me të drejtë Z. Mesić shtroi disa pyetje gjatë fjalës së tij.
A jemi gati për të përballur sfidat përpara? Bashkimi Europian, ose paraardhësi I tij, Komuniteti I Qymyrit dhe Çelikut, u krijua kryesisht një projekt paqejeje, që duhej të pajtonte dhe bashkonte Europën pas Luftës së Dytë Botërore, e cila nuk pati luftë në territorin e saj, sepse luftërat në territorin e ish-Jugollavisë, trajtohen si lokale, ndërsa lufta në Ukrainë u trajtua si e para europiane.
A ka BE. një përgjigje për luftën në Ukrainë? Së shpejti do të kemi një të re nga lidershipi I BE-së dhe NATO-s. A jemi gati të sigurojmë që Europa të jetë një continent paqeje përgjithmonë?
Janë këto pyetje që parashtoi ish presidenti kroat duke shtuar njëkohësisht se është veçanërisht i shqetësuar, sepse askush nuk ofron zgjidhje paqësore, përkundrazi, çon në përshkallëzim të konfliktit.
“Rajoni ynë dhe prosperiteti I tij varen kryesisht, duke I dhënë fund luftës në Ukrainë. Kjo është sfida joën qëndrore gjeopolitike për momentin.Çdo ditë që lufta vazhdon, ne jemi larg nga një zgjidhje paqësore. Ne duhet të udhëheqim një politikë racionale, të mençur dhe paqësore”, vijoi z. Mesic.
“Të dërgojmë bashkërisht një mesazh shprehës nga Tirana, dhe tu bëjmë thirrje për një kërkim urgjent, për një zgjidhje paqësore të luftës në Ukrainë, pasi askush nuk dëshiron që ai konflikt të eksportohet diku tjetër, madje as në Ballkanin Perëndimor”, tha z. Mesic
Nevoja për praninë dhe veprimin e bashkësisë ndërkombëtare në rajon, është ende aty ekziston, jo vetëm në Kosovë, por dhe në Bosnjë-Hercegovinë.
Ish-presidenti kroat u tregua kritik sa i përket kërcënimeve me të cilat përballen konkretisht Kosova dhe Bosnja e Hercegovina. Europa duhet të jetë një kontinet paqes së përhershme, dhe I stabilitetit afatgjatë. Është treguar sa e brishtë dhe e rëndësishme është paqeja për Europën.
“Edhe pse, arkitektura kufiri në rajon, përfundoi me shpalljen e pavarësisë së Republikës së Kosovës, ende me një pjesë të strukturave politike, ka synime për të ndryshuar kufijtë shtetërorë. Duket se nuk kemi mësuar asgjë nga historia e fundit. U zhvilluan katër luftëra në territorin e ish-Jugosllavisë, dhe asnjë kufi I vetëm shtetëror nuk u zhvendos në milimetër. Kjo nuk do të ndodhë as tani”, u shpreh ai.
Ish-presidenti i Malit të Zi, Milo Gjukanoviç: Faktori ndërkombëtar, influencë shumë të dobët në rajon sa i takon luftës kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.
Ish-Presidenti i Malit të Zi, Milo Gjukanoviç, një nga liderët më jetëgjatë në Ballkanin Perëndimor, me funksione të larta që pas viteve 90-të, e njeh mirë se sa i brishtë është Ballkani Perendimor, ndaj që në krye të heres ai u shpreh i shqetësuar duke thënë se sot situata në Ballkanin Perëndimor në 2024, është, shumë më e keqe se sa 10 vite më përpara.
“Pas luftës Jugosllave, ne patëm entuziazmin europian. Mendoj se shumica e publikut në të gjitha vendet tona në Ballkanin Perëndimor, e dëshironin integrimin në BE. të gjitha vendet, përveç Serbisë, kërkonin integrimin në NATO. Dhe ne patëm një proces dinamik të përafrimit, të afrimit me objektivat tona europiane dhe atlantike. Sot ne, kemi rikthyer një nacionalizëm shumë pasionant. Ne kemi pasur reforma që janë neglizhuar”, tha Z. Gjukanoviç.
Por përpos entuziazmit, angazhimit në reformimin e vendit, ne përsëri kemi problemin e stabilitetit në rajonin tonë, sepse u është lënë hapësirë fuqive të tjera në Ballkanin Perëndimor nënvizoi Gjukanoviç.
“BE la një hapësirë të lirë për penetrimin e interesave jo antieuropiane në Ballkanin Perëndimor. Vetëm ata që janë totalisht injorant mund të çuditen, që Rusia e përdori këtë hapërisë. Nëse ti I jep atyre një hapësirë, ata do ta mbushin këtë hapësirë, nuk ka vakum në gjeo-politikë. Nëse ti nuk je aty, ata që nuk janë të dëshiruar do ta mbushin këtë hapësirë. Pra ne patëm një ndërhyrje shumë të madhe nga Rusia, ndërhyrje shumë të fortë, e cila shkaktoi një shqetësim, apo një tronditje shumë të madhe në vendet e Ballkanit Perëndimor”.
Siç e thashë, por do ta përsëris, nuk jam i çuditur nga politika e Rusisë. Dhe nuk jam i çuditur nga politika e vendeve që mbështesin Rusinë në Ballkanin Perëndimor. Ata përdorin politikën e narrativës historike. Dhe si një shans, për të rivendosur nacionalizmin e madh në rajon, dhe këtë shikojmë të gjitha këto alternativat false që ofrohen. Por ajo që më çudit më tepër, është që me qëllim apo pa qëllim, kjo politikë në bazat e saj merr mbështetjen dhe hapësirën nga partnerët perëndimorë, dhe për këtë kam folur disa herë.
“Dhe do të doja të thoja, jam dakort me kritikën në fjalën hyresë të zotit Meta. Është shumë e vështirë të shpjegosh, se përse kjo po ndodh. Duhet të kemi proçese të gjalla demokratike në vendet tona, dhe të përpiqemi të shkojmë në situatën ku do të kemi qeveri kombëtarë të përgjegjshme, që do të fillojnë të punojnë për diçka që ne kemi vendosur se duam ta bëjmë”, përfundoi fjalën e tij z. Gjukanoviç.
Prof. Ahmet Davutoglu, ish-Kryeministri i Turqisë: Ka një krizë në rendin nderkombetar. OKB, është në pikën më të dobët të historisë së saj
Ish-Kryeministri i Turqisë, dhe njohësi shumë i mire i Ballkanit, prof. Ahmet Davutoglu shpjegoi qe ne krye te heres se ka një krizë në rendin ndërkombëtar.
“Kur përmendim rendin ndërkombëtar ka shumë referenca kryesore, janë vlerat dhe institucionet. Vlerat e diteve të sotme, të rendit ndërkombëtar janë ne një risk të madh. Ajo që Po ndodh në Ukrainë, ajo që po ndodh në Gaza, Ajo që Po ndodh në të gjithë botën, maskra që vazhdojnë, genocid dhe të gjitha shkeljet e të drejtave të njeriut janë sinjale shume alarmuese për vlerat, për krizën e vlerave të rendit ndërkombëtar. Kam parë që OKB është në pikën më të dobët të historisë së saj. OKB, nuk ka fuqi të mjaftueshme për të zbatuar cdo vlerë të rendit ndërkombëtar. Dhe fuqitë e mëdha, sido që i quajmë ato, kanë kaq shumë konflikte të brendshme, që ato përdorin OKB. për interesin e tyre kombetar, dhe Jo për vlerat e njerëzimit”.
Prof. Davotuglu shpjegoi arsyen se pse Turqia është mbështetësi më i madh i vendeve të rajonit.
“Kolegët tane europianë me kanë pyetur shpesh përse Jeni kaq të interesuar në cështjet e Ballkanit? Dhe unë I thashë sepse është shumë naturale. Ne kemi më shumë shqiptarë në Turqi se sa në Shqipëri. Ne kemi më shumë boshnjakë se sa në Bosnjë, me shumë kosovarë në Turqi se sa në Kosovë, më shumë maqedona se sa në Maqedoni. Pra, ne kemi një histori të përbashkët, ne nuk mund të jemi të ndarë nga njeri-tjetri. Lufta e ftohtë na ndau. Dhe pas luftës së ftohte, kur ne shikojmë viktimat e tensioneve në Bosnjë, Kosovë dhe turbëllirat e brendshme, shikojmë që ne kemi vuajtur shumë”.
Tani është koha për të pasur persona të përgjegjshëm në rajon. Të mos mendojnë për dallimet e vogëla. Por të krijojmë një vizion të përbashkët për Ballkanin. Nëse nuk duam të jemi viktimë e tensioneve të radhes, në nivel global, theksoi Z. Davutoglu
Nevoja e një bashkëpunimi vizionar.
Përballë sfidave gjeopolitike që janë përpara nesh, Z. Davutoglu tha se ka një risk shumë të lartë, përpara nesh në afat shkurtër, në afat të mesëm dhe në afat gjatë. Pra, ne duhet të mendojmë se do të kemi tensione të reja dhe luftëra të reja por Ruse, pro Europiane, pro NATO, pro Perëndimore, pro Lindore.
“Kompeticioni global do të ndikojë tek ne. Dhe komunitetet tona të vogla do të ndikohen dhe do të eliminohet integriteti i territoreve të shteteve tona. Atëherë, ne do të kemi shumë kriza përpara nesh.
Mënyra e dytë, është një mënyrë e re, e një bashkëpunimi vizionar. Çfarë është ky bashkëpunimi vizionar?
Ka rrezik, ka çështje që ne duhet ti përmbajmë, duhet ti përbajmë krizat, dhe ky është një detyrim për rajonin tonë.
Politikat parandaluese, diplomacia parandaluese është shumë e rëndësishme për të marrë masa kundër emigracionit të paligjshëm, strukturat mafioze, trafikut të drogës. Gjithashtu të lehtësojmë të gjitha, të zbusim potencialin për tensione.
Ndërsa ai vuri theksin te ekonomia dhe marrëveshjet e përbashkëta.
“Duhet të kemi projekte të përbashkëta ekonomike. Më shumë projekte transporti, më shumë projekte tregtie, dhe tregti të lirë ndërmjet vendeve, dhe zonë ekonomike të përbashkët. Kjo do të sjellë paqe, gjeo-politika, mund të mundet vetëm me interesa të përbashkëta ekonomike, përndryshe gjeo-politika do të jetë gjithmonë kundër interesave tona të përbashkëta”.
Gjithashtu me rëndësi sipas Prof. Davutoglu është pronësia rajonale, kjo është shumë e rëndësishme. A kemi ne pronësi?- ngre pyetjen Prof. Davutoglu.
Ne themi Ballkani, Ballkani Perëndimor, Ballkani Lindor, a jemi ne zotër të rajonit tonë, ku lojtarët globalë luajnë me kufijtë tanë, me gjeografinë tonë? A kemi ne një pronësi të këtyre proçeseve? Dhe kjo është për të gjithë. Pra, ne jemi kukëlla të lojtarëve globalë, dhe nuk jemi zot të fatit tonë!
Jemi të dobësuar dhe të ndikuar nga tensioni dhe lufta Rusi-Ukrainë. Por, përse jemi ne kaq të dobët?
Sepse kemi një mungesë të lidershipit, të pronësisë, të rajonit tonë, të fatit të rajonit tonë. Pronësia rajonale është e rëndësishme.
Pronësia rajonale për të zgjidhur krizat tona është e rëndësishme. Për të krijuar të gjitha këto marrëveshje, duhen forume bilaterale, trilaterale, katërlaterale, si në rastin e Turqisë, Bosnjës, Sërbisë.
“Këto lloj procesesh shumë palëshe të rajonit që mund të na ndihmojnë, për procesin e pronësisë së rajonit. Nëse ne jemi pronar të rajonit, nëse kemi lidership, dhe shikojmë etnitë e fqinjëve tanë, si miqtë tanë, si motrat dhe vëllezërit tanë, askush nga lojëtarët globalë nuk mund të luajë me ne”, tha Prof. Davutoglu
Ai ka një porosi për lidershipin në rajon dhe popullin e këtyre vendeve: “Nëse ne shohim fqinjin tonë, ose mikun tonë siç kemi bërë në vitet 90’psh., të gjithë do të luajnë në Ballkan, me gjeo-politika e Ballkanit, do të jetë një kurth për ne. Por, nëse ne bashkohemi dhe biem dakort për parime dhe çështje të caktuar, ju garantoj që Ballkani do të jetë një qendër e rritjes ekonomike dhe politike.
