ENG
Boshko Jakshiç, gazeta “Osllobogjenje”- Sarajevë[i]
Përktheu për Argumentum.al: Xhelal FEJZA
Në katër fronte ku luftohet ushtarët e tyre në anë të kundërta, ndërsa Putini dhe Erdogani nuk ia kursejnë njëri tjetrit komplimentet. Erdogani është lider “që e mban fjalën e dhënë si burrë i vërtetë”, thotë rusi, ndërsa turku ia kthen njëlloj Putinit. Si janë në të vërtëtë raportet mes këtyre partnerëve të afërt gjeostrategjikë, diplomatikë, ushtarakë dhe ekonomikë që janë ndërkohë rivalë në fronte ku konfliktohen direkt si në Siri, Libi, Nagorni-Karabah?
Historinë e raporteve turko-ruse e shenjojnë sëpaku 12 luftëra, përfshirë edhe ato në kampe të ndryshme gjatë dy luftërave botërore, përkatësia në blloqe të ndryshme ushtarake dhe konkurencë e përjetëshme për sfera ndikimi dhe rishpërndarje të fuqive.
Ambicjet në rritje gjeopolitike në kohët e sotme i kanë vënë dy vendet në konflikte interesash në Lindjen e Afërt, Afrikën Veriore dhe në Kaukaz, ndërsa në anë të ndryshme ata janë edhe rreth krizës në Ukrainë, meqënëse Ankaraja i ofron mbështetje të plotë Kievit dhe kundërshton aneksimin e Krimesë.
Në Siri, ku rrëzimi nga ana e turqëve i avionit gjuajtës në vjeshtën e vitit 2015 shkaktoi krizën më të thellë në marrëdhëniet mes dy shteteve gjatë dekadave të fundit, Rusia dhe Turqia janë të përziera në mënyrë direkte me ushtarët e tyre që mbrojnë aktorë të ndryshëm të luftës qytetare në atë vend: Moska nëpërmjet ndërhyrjes ushtartake shpëtoi në mënyrë direkte rregjimin e aleatit të saj Bashar al-Assadit, ndërsa Ankaraja që nga fillimi i kësaj krize dhjetëvjeçare mbështet me të gjitha mënyrat kryengritësit sirianë dhe kërkon largimin e Assadit nga pushteti.
Formula e bashkëjeteësës
Prania e dy ushtrive rivale në territorin e vogël të Sirisë Veriperëndimore kërcënonte me konflikt direkt, por Vladimir Putini dhe Rexhep Taip Erdogani arritën të merren vesh për formulën e bashkëjetesës që secilës palë i mundëson realizimin e interesave të saj. Ushtarët e të dy vendeve patrullojnë sëbashku në provincën Idlib përgjatë rrugës së rëndësishme strategjike M4 duke i siguruar Moskës prani fizike të pakërcënuar në Siri, ndërsa Ankarasë vazhdim të operacvioneve kundër kurdëve sirianë, që akuzohen për bashkëpunim me partisë Punëtore të Kurdistanit, e cila në Turqi konsiderohet organizatë terroriste.
Paqa e arritur në Soçi mbahet ende në fuqi edhe përkundër dyshimeve të Ankarasë se Moska u ofron mbështetje ushtarake trupave të Assadit për të marrë Idlibin, e vetmja provincë jashtë kontrollit të rregjimit, dhe të kthejë forcat turke matanë kufirit. Njëkohësisht, të dy vendet, sëbashku me Iranin, bashkëpunojnë në kuadër të procesit të Astanasë për zgjidhjen politike të krizës në Siri. Suksesi i Rusisë dhe Turqisë për të kontrolluar sëbashku situatën në kohë të vështira konflikti nuk vlen vetëm për Sirinë. Receta është pranuar edhe në rastin e Libisë dhe Nagorni-Karabahut.
Qëkur në fillim të vitit 2020 Turqia dërgoi trupa ushtarake në Libi për të mbrojtur qeverinë e marrëveshjes kombëtare në Tripoli nga forcat e gjeneralit Khalif Haftar, të dy shtetet gjenden në anë të kundërta edhe në luftën qytetare të atjeshme. Bashkëjetesa reduktohet në përsëritjen nga ana e secilës palë të formulës se dëshirojnë të kontribuojnë në zgjidhjen politike të konfliktit.
Dy vendet më të rëndësishme të Kaukazit Jugor vazhdojnë, edhe përkundër interesave të kundërtta, të bashkëpunojnë me sukses në Azinë Qendrore edhe pas luftës së shkurtër në Nagorni Karabah në të cilën Truqia ishte e përzierë në mënyrë dirkete në anën e Azerbejxhanit, ndërsa Rusia ruajti neutralitetin duke mbrojtur interesat e Armenisë. Pa shenja të dukshme zemërimi, Putini e kaloi pa u ndjerë praninë provokative të Erdoganit në paradën e fitores në Baku me të cilën Azerbejxhani festoi fundin e luftës, ndërsa sot, nga qendra e përbashkët, Turqia dhe Rusia monitorojnë paqen dhe të gjithë aktivitetet ushtarake në zonën e konfliktit.
Erdogani priti në Stamboll presidentin ukrainas Volodimir Zelenski dhe i përcolli mbështetje të plotë në mbrojtje të integritetit territorial të Ukrainës në kohën kur Rusia grumbullonte forca ushtarake në kufirin me Ukrainën.
Autori Boshko Jakshiç
Në katër fronte në anë të kundërta, ndërsa Putini dhe Erdogani nuk ia kursejnë njëri tjetrit komplimentet. Erdogani është lider “që e mban fjalën e dhënë si burrë i vërtetë”, thotë rusi, ndërsa turku ia kthen njëlloj Putinit: “Ai është vërtetë burrë i fjalës që respekton premtimet e dhëna”.
Aleanca gjeoekonomike e bazuar në gazin natyror dhe projektet e energjisë bërthamore lulëzon si lulet në pranverë. Gazsjellësi “Rryma Blu”, një degë e të cilit kalon nëpër Detin e Zi, furnizon Turqinë me gazin rus që nga viti 2003 ndërsa që nga fillimi i vitit të kaluar “Rryma turke”, nëpërmjet portit në Kijiki u dorëzon gaz rus disa pjesëve të Europës Jugore dhe Juglindore.
Aleatë me interesa diametralisht të kundërta
“Rosatomi” rus me çmimin prej 25 miljardë dollarësh po ndërton centralin e parë bërthamor turk. Në një kohë që afro shtatë milionë turistë rusë mbushin buxhetin turk çdo verë, Turqia është bërë importuesi i dytë më i madh për prodhimet bujqësore ruse. Këtu e ka bazën edhe vendimi tashmë i realizuar i Ankarasë për të blerë bateritë e sistemit rus antiraketë S-400. Ky vendim, nga i cili Erdogani nuk hoqi dorë edhe përkundër paralajmërimeve, solli ftohje të re të Turqisë me SHBA-të dhe marrëdhënie të trazuara me NATO-n në të cilën Tuyrqia renditet e dyta për nga forca e ushtrisë së saj. Uashingtoni e ndëshkoi Turqinë me largimin nga programi i përbashkët i zhvillimit të avionëve luftarakë gjuajtës F-35. Donald Trampi i pati vënë sanksione Rusisë para se të humbiste zgjedhjet. Putini pati rast të fërkonte duart nga kënaqësia, ndërsa Xhozef Bajdeni, edhe përkundër qëndrimeve të tij të njohura negative ndaj qeverisjes autoritare të Erdoganit, vetëm mund të shpresojë se do të ndreqë raportet e shkatërruara me partnerin kyç në krahun Juglindor të NATO-s.
Kohë më parë Truqia pati lançuar doktrinën e politikës së jashtme “zero probleme me fqinjët” e cila e lidh islamin politik me nacionalizmin panturk, por që atëherë ka hyrë në konflikte në të gjitha anët, përveçse me Rusinë.
Ajo që në këtë moment lidh fort Ankaranë dhe Moskën është frustrimi dhe dyshimet ndaj Perëndimit. Që të dy vendet kanë interes të fuqishëm të ruhet rendi botëror multipolar në të cilin ata realizojnë lehtësisht ambicjet e tyre. Njëkohësisht, politikat e tyre të jashtme ndërkohë janë bërë më militante, gjë që i ka shpënë deri në tensionime në zona ku interesat po ridimensionohen.
Putini ka bindjen se Turqia, për kënaqësinë e Moskës, edhe përkundër përpjekjeve për të ndrequr raportet me Amerikën, do të vazhdojë të jetë një gjëmb problematik për NATO-n. Strategët e Kremlinit të udhëhequr nga këto vlerësime janë të gatshëm ti mbyllin sytë para rivalitetit me elementë të konfrontimit.
“Erdogani për Rusinë nuk është partner i lehtë, nuk është lojtar me peshë të vogël me të cilin keni të bëni”, thotë Irina Zviagelskaja nga Instituti shtetëror rus për ekonominë botërore dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.
Biseda e paradokohëshme e presidentëve Putin dhe Erdogan jep mesazhion se bëhet fjalë për partnerë që janë të gatshëm të harrojnë se ushtarët e tyre qëndrojnë në anë të ndryshme të fronteve duke u përpjekur që bashkëpunimin mes tryre ta ngrenë në lartësinë që matet me numurin 100 miljardë dollarësh në vit.
Pra, as miq dhe as armiq, por ndjekës të interesave pragmatike. “Ne jemi në njërën mënyrë aleatë, por në tjetrën interesat tona janë diametralisht të kundërta”, mendon ish diplomati rus Andrej Bakllanov. “Na duhet të mësojmë për të jetuar me këtë situatë”.
