Matija Sheriç[i]
Në fillim të muajit dhjetor të vitit të kaluar, Ministria venezueliane e tregtisë kombëtare bëri me dije se janë mbajtur bisedime me rëndësi me përfaqësuesit e Kubës (zyrtarë të dhomës së tregtisë dhe Ministrisë së industrisë ushqimore dhe të tregtisë së jashtme) me synim forcimin e bashkëpunimit ekonomik dypalqësh. Venezuelianët nënvizuan “mbështetjen për popullin kubanez nëpërmjet programit për shitjen e ushqimeve me çmime të ndershme dhe cilësore, duke u garantuar akses në treg”. Gjithashtu u deklarua se Venezuela dhe Kuba janë “vëllezër të bashkuar në solidaritet!” Mundnin lirisht të shtonin edhe frazën: “në kohë të vështira”, sepse këto janë kohë veçanërisht të vështira për Kubën dhe Venezuelën dhe kërcënojnë të bëhen akoma më të vështira. Edhe përkudnër vështirësive, aleanca kubanezo-venezueliane e themeluar në fundin e shekullit 20 dhe fillimin e shekullit 21, mbetet e qëndrueshme.
Fillimet e partneritetit strategjik
Fillimi i aleancës strategjike mes Kubës dhe Venezuelës ndodhi me ardhjen në pushtet të Hugo Çevezit të famshëm në Venezuelë në vitin 1999. Çavezi, i frymëzuar nga revolucioni romantik kubanez, inicoi një bashkëpunim të afërt me ishullin komunist. Lidhjet themelore ishin ideologjia e përbashkët socialiste dhe antiimperializmi (lexo: antiamerikanizmi). Çavezi zhvilloi me Kastron aleancë personale mbi dy baza: 1) idetë antiglobaliste të rezistencës kundër imperializmit amerikan, 2) idetë socialiste të Marksit dhe Engelsit. Çavezi e quajti Kstron mentorin e tij, ndërsa diktaturën kubaneze e shpalli demokraci revolucionare.
Shumë shpejt bashkëpunimi u bë shumë i rëndësishëm për të dy vendet, si në kuptimin politik, ashtu edhe në atë ekonomik. Venezuela i siguroi Kubës furnizim të qëndrueshëm me naftë me kushte lehtësuese, gjë me të cilën ishulli përmbushte mangësitë e lindura nga shpërbërja e Bashkimit Sovjetik. Nga ana tjetër, Kuba i ofroi Venezuelës mbështetje të rëndësishme në formën e dërgimit të ekspertëve, përfshirë edhe mjekë dhe teknikë nga fusha të ndryshme, të cilët ndihmuan në realizimin e programeve sociale dhe programeve të tjera. Projekti i quajtur “Barrio Adentro” (i nisur në vitin 2003) u siguroi përkujdesje shëndetsore të varfërve. Projektet e përbashkëta ishin simbol i bashkëpunimit.
Bashkëpunim intensiv
Periudha mes viteve 2006 dhe 2013 ishte kohë e bashkëpunimit intensiv mes dy vendeve. Gjatë kësaj periudhe të artë marrëdhëniet kubanezo-venezueliane, Çavezi konsolidoi përfundimisht pushtetin e tij në Venezuelë ndërsa Raul Kastro i cili zëvendësoi të vëllain Fidel, vazhdoi të udhëheqë Kubën në kohë sfiduese. Venezuela u bë partneri kyç energjetik i Kubës, duke i dhënë çdo ditë 100.000 barela me naftë, gjë që Kubës i mundësoi stabilitet energjetik dhe përmirësim ekonomik pas “periudhës së veçantë” të viteve 1990-të. Në sajë të mjekëve kubanezë dhe ekspertëve të tjerë varfëria u ul shumë në Venezuelë. Shërbimi informativ kubanez G2 kishte ndikim gjithnjë e më të madhe mbi pushtetin venezuelian, sepse Çavezi mbështetej gjithnjë e më shumë te informatorët kubanezë pas puçit të pasuksesshëm kundër tij në vitin 2002.
Në nivel ndërkombëtar Çavezi dhe Kastro promovuan integrimin rajonal të Amerikës Latine nëpërmjet organizatave shumëpalëshe si puna e ALBA (Aleanca bolivariane për popujt e Amerikës e themeluar në vitin 2004), Unionit të popujve amerikanojugorë UNASUR (i themeluar në vitin 2004) dhe CELAC (Shtetet e përbashkëta të Amerikës Latine dhe Karaibeve e themeluar në vitin 2010). Qëllimi i këtyre organizatave shumëpalëshe ishte të krijoheshin organizata alternative me ato ekzistueset që ishin nën patronatin e ShBA-ve (Organizata e shteteve amerikane OAS dhe NAFTA). Edhe qeveritë e tjera majtiste në rajon si puna e Bolivisë, Nikuaraguas dhe Ekuadorit morën pjesë në projekte ndërkombëtare dhe promovuan socializmin e shekullit të 21-të.
Çavezi mburrte Kuvën si model rezistence dhe drejtësie sociale, ndërsa vëllezërit Kastro, revolucionin bolivarian të Çavezit, e quanin vazhdim i luftës kubaneze kundër imperializmit. Sinergjia politike dhe ekonomike mes dy vendeve kishte ndikim të madh. Çavezi u bë udhëheqës i bllokut socialist në Amerikën Latine dhe yll global politik për shkak të konfliktit të tij verbal me Amerikën, por edhe lidhjen e partneritetit me Rusinë dhe Kinën. Megjithatë, ndikimi i Çavezit u zvoglua për shkak të sëmundjes së tij e cila u shfaq në vitin 2011, dhe në të njëjtën kohë Venezuela hyri në probleme ekonomike për shkak të inflacionit dhe mungesës së mallrave të konsumit të gjërë.
Aleanca pas Çavezit
Megjithëse u mjekua në Kubë dhe pati përkujdesjen më të mirë shëndetsore, Çavezi në vitin 2013 vdiq nga kanceri. Kjo ishte ngjarje e papritur e cila vuri në pikëpyetje marrëdhëniet kubano-venezueliane. Aleanca u shpëtua sepse në pranverën e vitit 2013, erdhi në pushtet Nikolas Maduro, të cilin Çavezi e kishte përzgjedhur si pasuesin e tij. Megjithëse Maduro vazhdoi të bëjë politikë të brendshme dhe të jashtme me të njëjtat gjatësi vale si edhe Çavezi, nuk e kishte atë fuqinë karizmatike, vizionin dhe as ndikimin rajonal të paraardhësit të tij. Që punët të bëheshin edhe më keq, ekonomia venezueliane hyri në një krizë katastrofale për shkak të rënies globale të çmimit të naftës në vitin 2014, gjë që kufizoi seriozisht mundësinë e financimit të programeve sociale, si mundësinë e ndihmës ekonomike për Kubën.
Ulja e dërgesave venezueliane të naftës dhe mbështetjes financiare ishte një goditje e madhe për Kubën sepse ky vend i bë gjithnjë e më i brishtë për shkak të dobësive ekonimike dhe sanksioneve amerikane. Njëkohësisht, Havana ruajti mbështetjen politike për rregjimin e Maduros, duke e mbrojtur shpesh në skenën ndërkombëtare nga akuzat për shkelje të të drejtave të njeriut për shkak të shtypjes brutale të protestave të rrugës. Në nivel ndërkombëtar, ndryshimet politike në rajon, domethënë shfaqja e qeverive të djathta (konservatore) në vende si puna e Brazilit, Argjentinës dhe Kolumbisë, në fund të dhjetëvjeçait të parë të viteve 2000, e dobësuan akoma më shumë bllokun majtist të cilin e udhëhiqnin Kuba dhe Venezuela. ALBA, si platforma kyçe e bashkëpunimit, humbi rëndësinë e saj për shkak uljes së kapacitetit financiar të Venezuelës. Kuba filloi të kërkojë partnerë ekonomikë alternativë, në mënyrë të veçantë në Kinë dhe Rusi, në mënyrë që të zëvendësonte humbjet nga Venezuela, ndërsa Karakasi bëri po ashtu me Turqinë, Iranin dhe Indinë. Maduro u përpoq të ruante aleancën duke i ofruar Kubës sasi të kufizuara naftre të subvencionuar. Edhe përkundër krizës, lidhja mes dy vendeve mbeti e fortë në sajë të platformës ideologjike dhe aleancës shumëvjeçare.
Mbështetja kubaneze shpëton Maduron
Kjo u duk qartë gjatë zgjedhjeve të diskutueshme presidenciale në Venezuelë në vitin 2018, zgjedhje të cilat nuk u njohën ShBA-të, BE-ja, Kanadaja dhe shumë vende të tjera. Kur në muajin janar të viti 2019 lideri opozitar i Asamblesë Popullore Juan Gaidó u vetëshpall si president, e njohën shumë vende Perëndimore, por jo Kuba, Rusia, Kina, Turqia dhe partnerët e tjerë të Venezuelës. Asambleja Popullore , nën kontrollin e opozitës, voti për shkurtimin e dërgesave të naftës për Kubën. Në një situatë të tillë të pasigurtë kur Venezuelën e kërcënonte çdo ditë puçi dhe lufta civile, ishte mendim i pranuar nga të gjithë se Maduroja besonte më shumë informatorëve dhe agjentëve sekretë kubanezë sesa njerëzve të tij. Kubanezët ndihmuan në modernizimin e shërbimit informativ dhe ushtrisë venezueliane, dërgonin edhe armë ruse. Rregjimi socialist i Maduros i mbijetoi një dhjetëvjeçari protestash, të cilat vazhdojnë edhe sot e kësaj dite, pikërisht në sajë të asistencës kubaneze.
Zgjedhje të diskutueshme 2024
Kur me 28 korrik 2024 Maduro triumfoi përsëri në zgjedhjet presidenciale të cilat shumica e bashkësisë ndërkombëtare i shpalli të diskutueshme, kubanezët mbështetën aleatin e tyre në pallatin presidencial venezuelian Miraflores. Ministri venezuelian i punëve të jasshtme Yvan Gil bëri publike një deklaratë në të cilën nënvizonte: “përzierja në Venezuelë nuk mund të kalojë pa u vënë ré; ky është i njëjti skenar të cilin, si përherë, të cilin e kanë shkruar të njëjtët aktorë të imperializmit amerikan dhe bashkëpuntorët e tyre të cilët i kanë shkaktuar botës kaq shumë dëme. Falenderojmë ministrin kubanez të punëve të jashtme Bruno Rodriuez për mbrojtjen e sovranitetit tonë”. Një ditë pas zgejdhjeve, nëntë vende amerikanolatine (Argjentina, Kostarika, Republika Domenikane. Ekuadori, Guatemala, Panamaja, Paraguaj, Peruja dhe Uruguaj) thirrën një takim urgjent të OAS për datën 31 korrik. Por, shtetet antare nuk arritën konsensus për rezolutën. Tre presidentë majtistë, braziliani (Luiz Injacio da Sliva), kolumbiani (Gustavo Petro) dhe meksikani (Andres Manuele Lopes Obrador) dhanë një deklaratë të përbashkët ku kërkonin të rinumurohen të gjitha votat dhe të sigurohej transparenca e plotë e të gjithë rregjistrit të votuesve nga çdo njësi zgjedhore. ShBA-të dyshonin në rergullsinë e zgjedhjeve. Sekretari amerikan i shtetit Antoni Blinken shprehu dyshime duke pohuar se ekzistojnë “të dhëna të besueshme” se kishte fituar kandidati prodemokrat i opozitës Edmundo Gonzales. Gjithsesi, ShBA-të, Kanadaja dhe BE-ja, nuk e shpallën atë fitues, këtë e bëri vetëm Peruja. Si pasojë e zgjedhjeve të diskutueshme, Peruja dhe Panamaja ndërprenë marrëdhëniet diplomatike me Venezuelën, ndërsa shumë shtete tërhoqën ambasadorët e tyre ose qeveria venezueliane i dëboi nga vendi. Kjo përforcoi pozicionin e Havanës si partnere e Venezuelës.
Zvoglimi i dërgesave venezueliane të naftës
Të dhënat e sakta për shkëmbimet tregtare mes Kubës dhe Venezuelës janë të paaksesueshme këto vitet e fundit. Megjithatë, është e paevitueshme rënia e tregtisë në të gjitha fushat për shkak të situatës jo të mirë ekonomike në të dy vendet (për shkak të sanksioneve amerikane dhe problemeve të brendshme strukturore). Vitin e kaluar kompania shtetërore venezueliane e naftës PDVSA, për shkak të avarive në tankerët e saj të naftës, filloi të përdorë ata të shteteve të tjera për furnzimin e Kubës me naftë. Një pjesë e madhe e tankerave të Venezuelës dhe Kubës janë nën sanksionet amerikane, gjë që kufizon mundësinë e lundrimit të tyre. Për këtë të dy shtet përdorin anijet e shteteve të tjera (p.sh. Meksikës apo Panamasë). Anijet e kësaj “flote të errët” shpesh nuk kanë sigurime dhe dërgojnë sinjale të rremë në mënyrë që të mbulojnë lëvizjen e tyre nëpër radarë.
Nga muaji qershor i viti të kaluar, PDVSA dërgon naftë të papërpunuar dhe e përpunon në Kubë ku shkarkon një pjesë të ngarkesës, ndërsa një pjesa tjetër udhëton deri në Azi ku shkarkon pjesnë tjetër. Nafta venezueliane që furnizontë Kubën vitin e kaluar ishte 27.000 barela në ditë, në krahasim me 51.500 barelat në ditë të viti 2023, apo 80.000 syresh në vitin 2020. Ky është zvoglim i ndjeshëm megjithëse Kuba ka nevojë jashtëzakonisht të madhe për prodhimin e energjisë elektrike (hidrocentrale me naftë), sidomos gjatë verës së nxehtë. Vitin e kaluar mungesat e energjisë elektrike në Kubë u bënë dukuri e zakonshme për shkak edhe të termocentraleve të vjetëruara, djegien e terminalit të naftës Matanzas dhe zvoglimit të dërgesave me naftës nga Venezuela.
Kuptimi i aleancës
Padyshim, dy shtetet do të vazhdojnë të jenë partnerë strategjikë përderisa në pushtet do të jenë partitë majtiste. Sistemi politik socialist, në fakt njëpartiak, dhe rezistenca kundëer ShBA-ve janë faktorët kyç që lidhin sëbashku komunistët kubanezë dhe socialistët venezuelianë. Si për njërin shtet ashtu edhe për tjetrin është më mirë të jenë sëbashku, sesa në njërin prej tyre të qeverisë ndonjë qeveri e djathtë amriqësore proamerikane. Kuba dhe Venezuela, krahas Nikaraguas, Bolivisë dhe shteteve të tjerë ku qeverisin majtistët (p.sh. momentalisht në Brazil dhe në Meksikë) formojnë të ashutquajturën “digë të kuqerremë” të Amerikës Latine që i kundërvihet dominimit amerikan në rajon. Organizatat ALBA, UNASUR dhe CELAC bashkëpunojnë me BRICS-in në një format apo në një tjetër dhe kjo u vjen shumë në ndihmë qeverive majtiste të Amerikës Latine që të mbahen në këmbë ekonomikisht dhe politikisht dhe të mos shndërrohen në satelitë të ShBA-ve.
Nëse e djathta mund të vinte në qeveri në Kubë apo në Venezuelë, menjëherë do të zvoglohej vëllimi i bashkëpunimit dypalësh lehtësues. Qeveritë e djathta do ta hapnin ekonominë e tyre ndaj ShBA-ve sepse bashkëpunimi me Amerikën sjell potenciale shumë më të mëdha sesa bashkëpunimi me Karakasin dhe Havanën. Gjithsesi kjo nuk ka për të ndodhur kështu në kuptimin e plotë të fjalës përderisa në pushtet është e majta për dy arësye. E para: mosbesimi (mundësia që CIA të organizojë përmbysje demokratike), ndërsa e dyta pamundësia që t’i shpjegohet trupit të tyre zgjedhor se partneri i i tyre është i urryeri Dajë Sami, dhe jo miqtë socialistë.
E ardhmja e aleancës
Diktatura kubaneze dhe venezueliane kanë shfaqur nivele për t’ua patur lakmi të mbijetesës politike, ndërkohë, në të ardhmen që të dyja do të duhet të përparojnë ekonomitë e tyre në mënyrë që të vazhdojnë edhe më tej të vazhdojnë të ekzistojnë si shtete funksionale. Problemet më të mëdha kubaneze të viti 2024 ishin mungesa e energjisë elektrike, rritja e kriminalitetit, inflacioni, rënia e tregtisë dhe fatkeqësitë natyrore si puna e uraganeve. Nga ana tjetër, problemet më të rëndësishme venezueliane ishin recesioni, inflacioni dhe prodhimi i ulët i naftës. Si njëri shtet ashtue dhe tjetri janë në probleme për shkak të sanksioneve amerikane, por edhe krizës migratore e cila vitin e kaluar u aktivizua. Këtu bëjnë pjesë edhe protestat e rrugës të cilat deri vonë ishin të paimagjinueshme në Kubë. Rrjedhja e fuqisë punëtore është sfië tejet e madhe.
Por, edhe përkundër sfidave, shokët kubanezë dhe venezuelianë do të vazhdojnë të bashkëpunojnë në mënyrë që të sigurojnë mbijetesën e sistemeve përkatëse politike dhe sovranitetin e tyre kombëtar, qoftë edhe nëse kjo do të sjellë varfërim të mëtejshëm të popujve edhe kështu të varfëruar.
[i] https://actualitica.com/politika/kuba-i-venezuela-savez-utemeljen-na-socijalizmu-i-anti-imperijalizmu/
