Sophia Besch – Richard Youngs*
Evropa po përballet me një moment transformues. Si agresioni rus ashtu edhe antiliberalizmi politik dhe ekonomik i administratës Trump po kërcënojnë kohezionin dhe stabilitetin e kontinentit. Në përgjigje, Evropa po shqyrton zgjidhje të shpejta, të tilla si mbledhja e më shumë parave për mbrojtje – përmes shpenzimeve nga vendet individuale dhe kredive nga Bashkimi Evropian – dhe formimi i koalicioneve më të vogla të shteteve për të bashkuar qeveritë me të njëjtat mendime. Këto arna do ta ndihmojnë Evropën të kalojë trazirat e menjëhershme, por nuk do të zgjidhin sfidat më themelore politike dhe të sigurisë së kontinentit. Në vend të kësaj, qeveritë evropiane duhet të hartojnë një rend të ri rajonal përmes të cilit ato mund të arrijnë një Evropë më të sigurt.
Dy aleancat kryesore të shteteve evropiane, Bashkimi Evropian dhe NATO, shumë shpesh janë të paralizuara. BE-ja ka luftuar për të zbatuar reformat shumë të nevojshme dhe është e penguar nga dallimet në rritje midis shteteve anëtare të saj. NATO, nga ana e saj, është mbështetur te Shtetet e Bashkuara për të organizuar sigurinë evropiane si e para midis të barabartëve të aleancës. Një politikë efektive e sigurisë dhe mbrojtjes varet nga një ndjenjë e përbashkët e bashkësisë politike, të cilën një varg krizash të njëpasnjëshme – duke përfshirë krizën financiare të eurozonës, Brexit, pandeminë COVID-19 dhe pushtimin në shkallë të plotë të Ukrainës nga Rusia – e ka varfëruar. Pa fuqinë disiplinuese të lidershipit amerikan, evropianët duhet të bien dakord mes tyre për atë që saktësisht po mbrojnë dhe pse.
Zgjidhjet deri më tani nuk pasqyrojnë thellësinë dhe kompleksitetin e rregullimeve të nevojshme për të mbrojtur rendin evropian. Nga njëra anë, ka udhëheqës shtetërorë, politikëbërës dhe analistë që vazhdojnë të këmbëngulin se kontinenti mund të arrijë unitet më të madh vetëm përmes integrimit më të thellë brenda BE-së. Nga ana tjetër, qeveritë evropiane po përpiqen të përparojnë shpejt interesat e tyre të mbrojtjes dhe sigurisë përmes koalicioneve ad hoc të vullnetit, në të cilat grupe të vogla shtetesh mblidhen për të adresuar sfida specifike të politikave – së fundmi, për të diskutuar zgjidhje për konfliktin në Ukrainë. Edhe pse këto koalicione mund të anashkalojnë mungesën e kohezionit politik të bllokut dhe të ofrojnë shpejtësi dhe fleksibilitet për t’u përballur me sfidat urgjente, atyre u mungon llogaridhënia, mbikëqyrja dhe qasja në buxhetet institucionale dhe planifikimi i integruar, të cilat të gjitha kufizojnë ndikimin e tyre.
Qeveritë evropiane duhet të përqafojnë një rend rajonal të ndryshëm. Pa një ndryshim sistemik, kontinenti nuk do të jetë në gjendje t’i përballojë stuhitë gjeopolitike që kanë trazuar shumë nga supozimet e tij strategjike të kahershme, përfshirë idenë se do të gëzojë gjithmonë mbështetjen ushtarake të Shteteve të Bashkuara. Për të siguruar sigurinë afatgjatë të Evropës dhe për të adresuar sfida të tjera të ngutshme politike, qeveritë evropiane duhet të krijojnë aleanca më fluide dhe fleksibile. Vendosja e një sistemi të ri paralel me BE-në, në të cilin grupe të ndryshme shtetesh evropiane mund të bashkëpunojnë në fusha të caktuara të politikës, do të kapërcente shumë nga pengesat aktuale burokratike dhe ideologjike të bllokut dhe do t’u lejonte evropianëve të formonin një aleancë të re, më të vetëmjaftueshme dhe më demokratikisht të përgjegjshme që mbron më mirë rendin liberal të Evropës.
Gjatë shumë krizave gjatë dy dekadave të fundit, shtetet anëtare të BE-së kanë premtuar vazhdimisht të reformojnë strukturat dhe procedurat e hollësishme institucionale të bllokut, duke përfshirë ato që lidhen me vendimmarrjen, buxhetimin dhe pjesëmarrjen e qytetarëve. Megjithatë, ndryshime të tilla nuk janë materializuar. Edhe pse të gjitha qeveritë evropiane besojnë se BE-ja ka nevojë për reformë, ato nuk mund të bien dakord për natyrën e saj. Disa shtete anëtare përfitojnë nga konfigurimi aktual më shumë se të tjerët dhe kështu i rezistojnë një rishpërndarjeje të pushtetit dhe burimeve, dhe shumica e qeverive kombëtare ngurrojnë të heqin dorë plotësisht nga sovraniteti i tyre. Institucionet e BE-së, për më tepër, favorizojnë menaxhimin teknokratik mbi ndryshimet shkatërruese; inercia burokratike dhe kompleksiteti ligjor bllokojnë përpjekjet ambicioze. Si rezultat, status quo-ja shumë e kritikuar vazhdon.
Për të anashkaluar faktin se BE-ja dhe NATO-ja të dyja përpiqen të përgjigjen ndaj llojit të çrregullimit politik që buron nga administrata e dytë e Presidentit të SHBA-së Donald Trump, qeveritë evropiane janë tërhequr nga ndërtimi i koalicioneve të vullnetit të mirë. Kjo strategji ka tërheqjet e saj: udhëheqësit mund të zgjedhin se kë duan të konsultohen për çdo çështje specifike dhe mund të anashkalojnë proceset e ngadalta dhe burokratike institucionale. Një shembull i spikatur i kohëve të fundit është koalicioni i përqendruar në Ukrainë, i cili filloi me takime të vogla të udhëheqësve evropianë të organizuara nga Franca dhe Mbretëria e Bashkuar në mars të vitit 2025 për të koordinuar ndihmën ushtarake, trajnimin dhe planifikimin e pasluftës për Ukrainën jashtë kornizave të BE-së ose NATO-s. Ky model tani diskutohet shpesh si një plumb i argjendtë për të anashkaluar paralizën strategjike të Evropës. Por në realitet, koalicionet e atyre që janë të gatshëm janë më të përshtatshme për politikë, jo për politikë. Grupet e ngushta të përbëra nga vende që mund të mobilizojnë burime të konsiderueshme politike dhe ekonomike shpesh përfundojnë duke përjashtuar shtetet e vogla dhe të mesme, duke i lënë ato të alienuara dhe të margjinalizuara. Kjo është pikërisht ajo që ndodhi me grupimin e Ukrainës: pas kundërshtimit nga shtetet e përjashtuara, koalicioni u zgjerua me shpejtësi për të përfshirë 31 vende. Si rezultat, ai tani përfshin disa anëtarë që ose nuk janë të gatshëm ose nuk janë në gjendje të kontribuojnë ndjeshëm, gjë që e zbeh efektivitetin e tij dhe ilustron se si një mekanizëm i projektuar për shpejtësi dhe kohezion mund të bëhet po aq i vështirë sa institucionet që kërkon të anashkalojë.
Për më tepër, koalicionet ad hoc janë shumë të dobëta për të organizuar diskutime afatgjata mbi politikat dhe nuk janë në gjendje të menaxhojnë mbivendosjet midis fushave të ndryshme të politikës – për shembull, midis ndryshimeve klimatike dhe sigurisë – sepse ato kanë tendencë të adresojnë çështje të vetme në mënyrë të izoluar. Koalicionet gjithashtu nuk përfitojnë nga lloji i ndarjes së inteligjencës në të gjithë bllokun ose strukturat e komandës dhe kontrollit që janë të nevojshme për të koordinuar vendosjet ushtarake shumëpalëshe. As nuk kanë qasje në financimin institucional të BE-së që është kritik për financimin e objektivave kryesore, duke përfshirë sigurinë më të fortë. Ajo që në letër mund të duket si një përparim – qeveritë evropiane që caktojnë takime shpejt – është në realitet një tjetër rast i ngatërrimit të problemeve që rrjedhin nga mangësitë sistemike.
Gjatë 75 viteve të fundit, Uashingtoni jo vetëm që ka furnizuar pjesën më të madhe të mbrojtjes konvencionale dhe bërthamore të kontinentit, por gjithashtu ka hartuar, nëpërmjet NATO-s, konsensusin strategjik të sigurisë rreth të cilit janë bashkuar shtetet evropiane. Tani, Evropa përballet me një qeveri amerikane që në rastin më të mirë është apatike dhe në rastin më të keq antagoniste dhe që duket se është e vendosur të zhvendosë në mënyrë të njëanshme barrën e sigurisë së kontinentit mbi aleatët e saj evropianë, të cilët duhet të riorganizohen për të mbushur boshllëqet. Ata kanë rënë dakord të shpenzojnë më shumë para për të ndërtuar kapacitete dhe rezerva municionesh evropiane. Por një mbrojtje vërtet evropiane kërkon koherencë strategjike se si të organizohet kjo përpjekje: ku, si dhe për çfarë qëllimesh duhet të shpenzohen këto para. Kundërshtimet e fundit nga disa shtete anëtare ndaj propozimeve të BE-së për ReArm për të rritur shpenzimet e mbrojtjes – veçanërisht ndaj markës agresive të iniciativës dhe fokusit në ndërtimin ushtarak konvencional mbi prioritete të tjera, të tilla si mbrojtja kufitare ose siguria kibernetike – ilustrojnë se si një dështim për të gjetur një terren të tillë të përbashkët mund të minojë progresin e rëndësishëm.
Rruga përpara duhet të ketë disa rrënjë në institucionet aktuale. Për shembull, strukturat e komandës dhe kontrollit të NATO-s dhe proceset e planifikimit të mbrojtjes aktualisht përbëjnë shtyllën kurrizore të mbrojtjes së Evropës, dhe levat e politikës mbrojtëse-industriale të BE-së, të tilla si kreditë dhe grantet, janë thelbësore për të organizuar në mënyrë efektive riarmatim evropian dhe ukrainas. Por këto procese mund ta çojnë Evropën vetëm deri diku. NATO nuk funksionon pa Shtetet e Bashkuara, dhe shtetet anëtare të BE-së nuk u besojnë plotësisht institucioneve të tyre në Bruksel ose njëra-tjetrës. Në fund të fundit, asnjëra organizatë nuk është krijuar për të përmbushur nevojat e shumta të sigurisë evropiane.
Një mbrojtje e përbashkët, për më tepër, duhet të bazohet në vlera dhe objektiva të përbashkëta politike. As anëtarësimi në BE dhe as në NATO sot nuk sugjeron angazhimin e një shteti ndaj nocioneve themelore të rendit liberal. BE-ja ka debatuar çështjen e anëtarëve të saj që nuk ndajnë të njëjtat vlera themelore për shumë vite, dhe kostoja e moszgjidhjes së saj tani është bërë jashtëzakonisht e lartë. Veprimet e kryeministrit hungarez Viktor Orban, të tilla si mbështetja e qëndrimeve ruse dhe pengimi i bashkëpunimit me Ukrainën, po bëhen më shkatërruese, jo vetëm për demokracinë në Hungari, por edhe për normat thelbësore të rendit liberal të Evropës. BE-ja është përpjekur më kot ta bindë qeverinë hungareze të ndreqë rrugët e saj. Praktika në zhvillim e udhëheqësve të BE-së që lëshojnë deklarata në emër të 26 shteteve – i gjithë blloku duke përjashtuar Hungarinë – nuk është as një zgjidhje e qëndrueshme. Qeveria sllovake po lëviz në një drejtim të ngjashëm me atë të Hungarisë, dhe shtete të tjera mund ta bëjnë këtë në të ardhmen. Nevojiten mënyra më radikale për t’i larguar vende të tilla nga fusha të rëndësishme të bashkëpunimit.
Anësjelltas, disa anëtarë jo-BE dhe jo-NATO duhet të jenë më afër zemrës së rendit evropian. BE-ja dhe Mbretëria e Bashkuar, për shembull, do të përfitonin nga ndërmjetësimi i një aleance të re politike dhe sigurie për të kapërcyer urgjentisht përçarjet e shkaktuara nga Brexit. Ka pasur momente bashkëpunimi, duke përfshirë mobilizimin e mbështetjes ushtarake, humanitare dhe ekonomike për Ukrainën dhe vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë. Një pakt sigurie relativisht modest BE-Britani është aktualisht në proces. Një mënyrë më e mirë është gjithashtu e nevojshme për të përfshirë zyrtarisht Ukrainën brenda rendit evropian. Anëtarësimi në NATO është i pamundur dhe pranimi në BE është shumë i ngadaltë, i pasigurt dhe i rëndë burokratikisht për të qenë një ndihmë e prekshme për imperativat e menjëhershme të sigurisë së Ukrainës. Brukseli është zotuar të reformojë procesin e pranimit për ta bërë atë më të shpejtë dhe më të dobishëm menjëherë, por ende nuk e ka përmbushur këtë premtim.
JASHTË TË VJETRIT
Për të siguruar autonominë strategjike dhe përfshirjen, Evropa ka nevojë për një rend të reformuar të përqendruar në bashkëpunimin e bazuar në traktate midis demokracive liberale të kontinentit, duke përfshirë si anëtarët e BE-së ashtu edhe jo-anëtarët. Ai duhet të ndërtohet rreth një strukture institucionale inovative në të cilën grupe të ndryshme shtetesh marrin pjesë në shkallë të ndryshme në të gjitha fushat e politikës. Ndryshe nga koalicionet ad hoc të vullnetshëm, ky model do të ankorohej nga një bërthamë institucionale. Çdo grup do të krijonte rregullimet e veta të qeverisjes të udhëhequra nga qeveritë e shteteve pjesëmarrëse dhe do t’i nënshtrohej mbikëqyrjes – nga një sekretariat ndërqeveritar i emëruar, ndoshta, ose një organ parlamentar i përbërë nga përfaqësues nga shtetet anëtare të grupit. Vendet do t’u bashkoheshin këtyre grupeve vullnetarisht – ndoshta përmes marrëveshjeve për fusha të caktuara të politikës – duke lejuar njëfarë mbivendosjeje në anëtarësimet në grupe të ndryshme. Shtetet nordike dhe mesdhetare me profile plotësuese të energjisë mund të bashkoheshin në një grup klimatik, për shembull. Ukraina mund të bashkëpunonte plotësisht me shtetet evropiane në politikat e jashtme dhe të sigurisë pa pasur nevojë të priste rezultatin e bisedimeve zyrtare të pranimit në BE.
Nuk ka nevojë të braktisen institucionet, ligjet dhe proceset e BE-së që funksionojnë mirë për fusha të caktuara të politikave. Për shembull, ky organ duhet të vazhdojë të qeverisë politikat teknologjike, dixhitale dhe tregtare të kontinentit. Por modeli i klasterit ofron një mënyrë për të thyer bllokimet e vazhdueshme në fusha të tjera, më të diskutueshme të politikës, siç janë mbrojtja ose veprimi ndaj klimës, duke lejuar grupet e shteteve evropiane me të njëjtat mendime të bashkëpunojnë më thellë pa kufizimin e nevojës për unanimitet në të gjithë BE-në. Megjithëse klasteret kryesore – veçanërisht ai i përqendruar në siguri – do të kërkonin një angazhim të fortë ndaj vlerave liberale demokratike, anëtarësimi i të tjerëve mund të ishte më i gjerë. Më e rëndësishmja, anëtarësimi nuk do të ishte statik: qeveritë mund të pezulloheshin ose përjashtoheshin nga klasteri nëse shkelnin normat themelore. Dhe vendimet e marra brenda një klasteri do të ishin të detyrueshme vetëm për anëtarët e atij klasteri.
Fleksibiliteti i këtij modeli mund të ndihmojë kontinentin të krijojë detyrime të qarta dhe mekanizma të përbashkët vendimmarrjeje. Ekspertët evropianë të sigurisë kanë bërë thirrje për këtë lloj integrimi për shumë vite. Megjithatë, në praktikë, politikëbërësit kanë dyfishuar përpjekjet për të mbrojtur institucionet e tyre në vend që të krijojnë një model të ri shumë të nevojshëm për rendin evropian. Shoku i pushtimit në shkallë të plotë të Ukrainës nga Rusia i shtyu evropianët të nisin një përpjekje të gjerë për riarmatim për të mbrojtur kontinentin nga pushtimi ushtarak. Shoku i sulmit ideologjik të administratës Trump kundër vlerave evropiane – i shprehur më qartë nga Zëvendëspresidenti JD Vance në Konferencën e Sigurisë në Mynih, në shkurt – i fton qeveritë evropiane të rimendojnë parametrat bazë të rendit të tyre rajonal. Është një zhvillim shumë i mirëpritur që udhëheqësit evropianë duket se po ndërmarrin hapa për të marrë më shumë përgjegjësi, por kjo nuk është e njëjta gjë me përgatitjen gjithëpërfshirëse të Evropës për një epokë të re, më sfiduese. Pa hapa të mëdhenj dhe të prekshëm, “fillimi i ri evropian” që këta udhëheqës e kanë shpallur me kaq besim ka të ngjarë të jetë një tjetër agim i rremë.
Përshtati në shqip: Argumentum.al
